Met oral history worden persoonlijke herinneringen aan het verleden vastgelegd door middel van interviews. De opgeschreven ervaringen belichten de menselijke kant van de geschiedenis. Oral history brengt zo nieuwe perspectieven aan het licht en bewaart deze voor toekomstige generaties. Erfgoed Gelderland zet zich op verschillende manieren in voor het behouden, beheren en presenteren van deze persoonlijke geschiedenissen en verhalen.

In 2024 kwam de oral history werkgroep weer bij elkaar. We gaven opnieuw de oral history cursus voor vrijwilligers en medewerkers uit het erfgoedveld, met praktische oefeningen over hoe je een interview voorbereidt, uitvoert en opneemt. En we onderzochten hoe Erfgoed Gelderland haar leden beter kan ondersteunen in het duurzaam beheren van oral history collecties.  

Daarnaast gaven de medewerkers van Erfgoed Gelderland ook op locatie advies. Diverse historische verenigingen, musea en archieven willen namelijk graag met oral history aan de slag gaan. Waar moeten deze organisaties bij zo’n oral history project aan denken? Welke rechten komen daarbij kijken? En wat kun je vervolgens allemaal met die verhalen doen? Het Regionaal Archief Rivierenland rondde afgelopen jaar een omvangrijk oral history project af: ‘Sprekende herinneringen’. Daarvan zijn inmiddels meer dan 50 verhalen op mijnGelderland terug te lezen zijn. Erfgoed Gelderland bood advies en gaf voorafgaand aan het project een training.

In 2024 is ook de basis gelegd voor het project: ‘Verborgen Verhalen’, een samenwerking tussen Stichting OPEN, Knooppunt ‘Sprekende geschiedenis’ en het Netwerk Digitaal Erfgoed. Voor dit project is een subsidieaanvraag ingediend bij Faro. De aanvraag is in december toegekend. In Gelderland willen we het komende jaar met een aantal erfgoedpartijen samenwerken voor dit project, om onderzoek te doen naar praktische en duurzame opslag van oral history data.

Het woord samen in ons motto ‘Samen verleden toekomst geven’ staat ook voor ons streven naar inclusie. Erfgoed Gelderland wil dat iedereen toegang krijgt tot het Gelderse erfgoed en benadert het verleden met een brede, open blik. We staan open voor nieuwe en andere perspectieven uit de samenleving om verhalen naar boven te halen die tot nu toe weinig of niet zijn verteld.

Om dit streven te verankeren binnen de organisatie, volgden medewerkers van Erfgoed Gelderland in 2024 een training over diversiteit en inclusie, verzorgd door Spectrum. Daarnaast is een werkgroep diversiteit en inclusie ingericht. Deze werkgroep bespreekt projecten en relevante ontwikkelingen in het erfgoedveld en bewaakt dat projectleiders hier voldoende aandacht voor hebben. Erfgoed Gelderland maakt van diversiteit en inclusie ook een terugkerend thema in ledenvergaderingen en het scholingsaanbod, bijvoorbeeld met de training ‘Nieuwe vrijwilligers in drie stappen’ en de workshop van het COA over samenwerken met het azc.

In diverse projecten speelde het thema ook inhoudelijk een prominente rol. Erfgoedparticipatie is onlosmakelijk met een thema als diversiteit en inclusie verbonden. Vanuit de programmalijn participatie is dan ook op diverse manieren aandacht besteed aan dit thema (zie ook de alinea over Erfgoedparticipatie). In opdracht van de gemeente Arnhem deed Erfgoed Gelderland onderzoek naar sporen van het slavernijverleden in de stad. Dit resulteerde onder andere in een film waarin zeven persoonlijke verhalen centraal staan. De film werd vertoond in Focus Filmtheater tijdens Keti Koti. Collega Else Gootjes won in 2024 de Prodesseprijs voor haar rol in het project ‘Sporen van slavernijverleden in Arnhem’.

Daarnaast organiseerde Erfgoed Gelderland in juni een verbindingstour met erfgoedorganisaties en het azc in Winterswijk. Het doel was om het erfgoedveld, asielzoekers en statushouders met elkaar in contact te brengen en uitwisseling te stimuleren.

Hoe staat de cultuur- en erfgoedsector in Gelderland ervoor? In 2024 startten de samenwerkende provinciale ondersteuningsinstellingen (POI’s) Rijnbrink, Cultuur Oost en Erfgoed Gelderland met de Cultuur- en Erfgoedmonitor. De monitor bundelt actuele en betrouwbare data die overheden, bibliotheken en culturele organisaties ondersteunen bij het maken van strategische keuzes. Hiervoor is samengewerkt met de Boekmanstichting, Het PON & Telos en Pyrrhula Research Consultants. De Cultuur- en Erfgoedmonitor wordt uitgevoerd in opdracht van provincie Gelderland. Het dashboard wordt in mei 2025 gelanceerd.

In het verdiepende artikel ‘Cultuur- en Erfgoedmonitor: samenwerking als fundament voor succes’ vertellen Bert Frölich, directeur-bestuurder van Kunstwerk! Liemers, en David van der Velden, beleidsadviseur cultuur bij de provincie Gelderland, over de succesvolle samenwerking van de POI’s. Na de lancering van de Cultuur- en Erfgoedmonitor zetten de POI’s in op kennisdeling en training over het werken met data.

Voor 2024 kunnen we weer terugkijken op een reeks geslaagde cursussen en trainingen, in zowel het voorjaar als in het najaar. Samen met vrijwilligers en professionals uit het erfgoedveld behandelden we onderwerpen als oral history, storytelling voor rondleiders, data opschonen, vrijwilligersmanagement, en beheer en behoud.

Een nieuwkomer in het scholingsaanbod was de tweedaagse cursus ‘Mediatour in 10 stappen’. Daarin gingen we met de deelnemers aan de slag met het maken van een interactieve en verhalende mediatour voor de eigen organisatie. Erfgoed Gelderland bood afgelopen jaar de cursus vier keer aan. Alle keren zat de cursus vol.

Naast ons periodieke scholingsaanbod in het voorjaar en najaar, hebben we ook verschillende incompany trainingen gegeven op aanvraag bij historische verenigingen, archieven en musea, met als onderwerpen: gastvrijheid, oral history en het collectieregistratiesysteem Memorix Maior.

In totaal hebben we 13 trainingen gegeven waar 178 deelnemers aanwezig waren. Ook in 2025 staan er weer allerlei trainingen op de planning. Bekijk daarvoor ons scholingsaanbod.

In 2024 hebben we grote stappen gezet met het Verhaal van Gelderland. Met dit project leggen we samen inhoudelijk de verbinding tussen de vele en diverse erfgoedorganisaties – en de daarbijhorende collecties en verhalen – die Gelderland rijk is. Dit jaar kijken we terug op de volgende ontwikkelingen.

• Nieuwe interactieve kaart op verhaalvangelderland.nl. Op de website verhaalvangelderland.nl vind je naast een overzichtsgeschiedenis van de provincie met bijpassende musea, nu ook een gloednieuwe interactieve kaart. Kies een thema en een tijdperk en ontdek welke plekken meer over het door jouw gekozen onderwerp vertellen.  

• Tweede seizoen van de podcast. In 2024 verscheen het succesvolle tweede seizoen van de Verhaal van Gelderland Podcast. In de podcast spring je door de Gelderse geschiedenis van de prehistorie tot nu.  Je kunt alle afleveringen terugluisteren op verhaalvangelderland.nl of op Spotify, Soundcloud, Google Podcasts en Apple Podcasts. Het afgelopen jaar was de podcast meer dan 50.000 keer beluisterd.

• Erfgoedveld in foto’s. We zijn in 2024 verder gegaan met het in beeld brengen van de publiekstoegankelijke erfgoedlocaties in Gelderland. Twee fotografen reisden heel de provincie door en fotografeerden tientallen erfgoedlocaties. We deelden de foto’s met de musea, zodat zij deze kunnen gebruiken voor promotionele doeleinden. Erfgoed Gelderland beschikt inmiddels over een beeldbank met honderden prachtige foto’s.

• Vouwkaarten op locaties. Als pilot zijn er in 2024 vier vouwkaarten ontwikkeld. Op de ene zijde van de vouwkaart vertellen we een stukje over de geschiedenis van Gelderland, en op de andere zijde staat een kaart met musea waar je die geschiedenis kunt beleven. Deze kaarten zijn verspreid over de Gelderse musea. Zo verwijzen door de hele provincie de musea naar elkaar toe.  Om deze vouwkaarten op een opvallende manier te presenteren, ontwierp het bedrijf Kunstconstructie een bijpassend display met een knipoog naar de Gelderse geschiedenis: Gelderse Waaltjes, geïnspireerd op de steenbakkerijen in het rivierengebied.

Maar er is nog meer. Zo werd er een onderzoek uitgevoerd naar de kansen en uitdagingen die musea zagen met het oog op het Verhaal van Gelderland. Opnieuw werd twee keer de Verhaal van Gelderland Cursus gegeven, dit keer in Apeldoorn en Zutphen met volle zalen. En er werd gewerkt aan mediatours die aansloten bij het Verhaal van Gelderland via het platform Erfgoedtour. Tot slot hebben we vanuit Verhaal van Gelderland twee publicaties mede-gefinancierd: het boek van hoogleraar Gelderse geschiedenis Dolly Verhoeven: Typisch Gelders?  en de herdruk van het stripboek Het Verloren Hertogdom  van de Ridders van Gelre.

De publiekswebsite mijngelderland.nl vertelt de provinciegeschiedenis in ruim 4.000 verhalen. Bezoekers vinden daar canons, routes, activiteten, specials, oral history verhalen en longreads. In 2024 bezochten bijna 450.000 mensen de website. Samen bekeken deze bezoekers meer dan 1 miljoen pagina’s. Met behulp van de gelijknamige socialemediakanalen (Facebook, Instagram en Reddit) en de maandelijkse nieuwsbrief weet mijnGelderland ook een breed online publiek aan te trekken. De berichten zijn op social media 1,2 miljoen keer gezien. Vooral via het platform Reddit – waar we in 2024 mee zijn gestart – bereiken we nieuwe jongere doelgroepen. 

Naast het beheren en onderhouden van verhalenwebsite, de activiteitenagenda en socialemediakanalen, bieden we vanuit mijnGelderland ook ondersteuning bij de ontwikkeling van nieuwe historische lokale of regionale canons. We spreken met historische verenigingen, geven advies en plaatsen de canons door op de website mijngelderland.nl.

In 2024 richtten we ons enerzijds op het actualiseren van bestaande content. We nemen de verhalen onder de loep, updaten de informatie en controleren de auteursrechten en het beeldmateriaal. Dit alles met het oog op leesbaarheid, vindbaarheid, doorzoekbaarheid en toegankelijkheid.

Ook zijn er weer tientallen nieuwe verhalen op het platform verschenen. Dat zijn voornamelijk oral history specials, die de persoonlijke kant van de geschiedenis belichten. Je leest over de ervaringen van bewoners en werknemers op luxe landgoederen in Gelderland, over het werk op het boerenerf en over tradities in de regio. Kortom een rijke verzameling van oral history verhalen die de persoonlijke geschiedenissen van individuen bewaren voor toekomstige generaties.

Tegeltjes, chocoladerepen, theedozen, koekplanken en nog zo veel meer  – je vindt duizenden Gelderse gebruiksvoorwerpen, foto’s en schilderijen op collectiegelderland.nl. Met CollectieGelderland werken we aan het digitaal bewaren, behouden en vindbaar maken van de Gelderse collecties. In 2024 struinden meer dan 180.000 bezoekers door maar liefst 700.000 gedigitaliseerde collectiestukken. Deze voorwerpen zijn afkomstig van 76 verschillende erfgoedorganisaties. Deze organisaties kwamen ook in 2024 weer geregeld samen tijdens de CollectieGelderland vergaderingen. Daar wisselden we kennis uit en bespraken we met de betrokken leden de laatste ontwikkelingen in het digitale erfgoedveld.

Het team van CollectieGelderland geeft geregeld advies over het digitaliseren van de collectie en het opschonen en standaardiseren van digitale data in opslagsystemen. Heb jij – als museum, historische vereniging of andere erfgoedorganisatie – een vraag over het behouden en beheren van jouw digitaal erfgoed? Dan ben je bij team CollectieGelderland bij het juiste adres.

Om het erfgoedveld zo goed mogelijk te kunnen ondersteunen bij het opschonen en registreren van digitale erfgoeddata, zijn er dit jaar twee nieuwe datacleaners en digitaal erfgoedcoaches aangenomen. Zij behandelen gebruikersvragen wat betreft het collectieregistratiesysteem Memorix Maior, het standaardiseren aan de hand van termenlijsten, het toepassen van linked open data en het opschonen van online collecties. Ook voor andere vragen gerelateerd aan digitale data konden de leden bij hen terecht, van portretrechtenkwesties tot floppydisksperikelen.

Om bij te blijven met de laatste ontwikkelingen in het digitale erfgoedveld, werkt het team van CollectieGelderland nauw samen met het Netwerk Digitaal Erfgoed (NDE). Als onderdeel van dit brede en hechte netwerk, wisselen ze kennis en ideeën uit met de andere digitaal-erfgoed-coaches in het land. Ook in de toekomst blijven we, samen met de leden van de coöperatie, werken aan de standaardisering van het termennetwerk en de digitale ontsluiting van het Gelderse erfgoed.

In 2023 gingen we van start met de nieuwe dienstverlening: Erfgoedtour. Met Erfgoedtour kunnen erfgoedorganisaties eenvoudig mediatours aanbieden aan een breed publiek. Het platform is primair bedoeld voor leden die niet de middelen hebben om via al bestaande platforms soortgelijke diensten in te kopen. Vanuit Erfgoedtour worden erfgoedorganisaties ook ondersteund met het verbeteren en professionaliseren van hun mediatour. In 2024 heeft Erfgoed Gelderland Erfgoedtour verder ontwikkeld op regionaal niveau. In de regio Noord-Veluwe is bijvoorbeeld een intensief begeleidingstraject opgezet met diverse erfgoedorganisaties. In de regio Food Valley en regio Rivierenland werd het proces vanuit de regio zelf gecoördineerd. Daarbij had Erfgoed Gelderland een adviserende rol.

In 2024 werden zeven nieuwe mediatours gelanceerd via het platform Erfgoedtour:

• Museum Nijkerk – ‘Nijkerk, stad aan het water’
• Museum Buren en Oranje – ‘Huwelijksdag Willem en Anna’
• Kijk en Luistermuseum – ‘Muziek in 1400 tot nu’
• Streekmuseum Baron van Brakell
• Museum Tweestromenland – ‘De Museumtour’
• Elisabeth Weeshuis Museum – ‘Stemmen uit de vrijstad’
• Museumpark Orientalis – ‘Natuur Avontuur’

Museum Nijkerk sloot met hun mediatour in inhoud en vorm aan bij het project Verhaal van Gelderland.

Benieuwd naar de mediatours? Bezoek dan een van de bovenstaande musea!

Op gebied van publieksarcheologie streeft Erfgoed Gelderland ernaar de partijen die zich bezighouden met archeologie bij elkaar te brengen. Zo willen we samen archeologie – zowel het verleden als het vak – meer onder de aandacht brengen bij het Gelderse publiek. En dit deden we ook in 2024 weer op veel verschillende manieren. Zo werkten we onder meer samen met de Nationale Archeologiedagen en zijn we betrokken bij de Archeohotspots.

Onder publieksarcheologie valt ook het verleden van de Romeinen. Erfgoed Gelderland wil samen met de provincie, de gemeentes en het erfgoedveld dit verleden op verschillende manieren beleefbaar en zichtbaar maken. We werken daarvoor nauw samen het Romeinennetwerk Gelderland en de Nederlandse Limes Samenwerking.

Afgelopen jaar heeft Erfgoed Gelderland gewerkt aan de ontwikkeling van het online platform Romeins Verleden, in opdracht van provincie Gelderland en de Groene Metropoolregio. Dit platform brengt alle Romeinse sporen, organisaties, vindplaatsen, routes en visualisaties door de hele provincie in kaart. Ook werkten we samen met de NLS voor de organisatie van de landelijke Limesdag. Dit jaar vond deze plaats in de Turmac Cultuurfabriek in Zevenaar. Met de ruim 140 deelnemers, allen betrokken bij het UNESCO-werelderfgoed de Neder-Germaanse Limes, werden de laatste ontwikkelingen besproken rondom de zichtbaarheid en beleefbaarheid van de Romeinse grens dwars door Nederland.

In 2024 reisde de Virtual Reality Game Schatkamers van Gelderland voor de laatste keer langs Gelderse erfgoedorganisaties en musea. Dit innovatieve spel over de geschiedenis van de provincie, ontwikkeld in 2021, werd inmiddels door duizenden bezoekers gespeeld – zo enthousiast dat de VR-booth aardig versleten is. Erfgoed Gelderland onderzoekt hoe deze bijzondere beleving een vervolg kan krijgen.

Hoewel de VR Game niet meer te spelen is, blijven de historische objecten die voor het project in 3D gescand zijn wel digitaal toegankelijk via collectiegelderland.nl/schatkamers. En natuurlijk kunnen bezoekers de originele objecten nog steeds bewonderen in de diverse Gelderse musea.

Hoe kunnen historici, de erfgoedsector en het brede publiek samenwerken om het verleden van Gelderland te vertellen? Deze vraag stond centraal tijdens de Gelderse Landdag op 12 december in de Mauritskazerne in Ede. De Gelderse Landdag is de terugkerende ontmoetingsdag voor iedereen in Gelderland die zich bezighoudt met de geschiedenis van de provincie. Het thema van deze vierde editie van de Gelderse Landdag was ‘Samen geschiedenis maken’.  Aan de hand van lezingen, workshops en praktijkvoorbeelden keken we met de deelnemers naar de verschillende mogelijkheden om samen – met het onderwijs, de gemeenten, historische verenigingen en musea – het verleden van de provincie te onderzoeken en te presenteren. De Gelderse Landdag werd georganiseerd door Erfgoed Gelderland en de Radboud Universiteit.

Een onderdeel van de Gelderse Landdag dit jaar was de Historische 4Daagse van de Radboud Universiteit. Tijdens deze 4Daagse gingen academici in gesprek met erfgoedorganisaties en het publiek over relevante thema’s voor toekomstig erfgoedonderzoek. De ideeën worden gebruikt om de regionale historische onderzoeksagenda op te stellen.

Aan het einde van de Gelderse Landdag 2024 nam Dolly Verhoeven afscheid van haar functie als bijzonder hoogleraar Gelderse geschiedenis. Naast haar rol in het onderzoek en in het zichtbaar maken van de Gelderse geschiedenis, was Dolly Verhoeven vaak een spil tussen de universiteit, de coöperatie Erfgoed Gelderland, de provincie en het Gelderse erfgoedveld.

Met het platform Erfgoedvrijwilliger zet Erfgoed Gelderland zich, samen met de andere erfgoedhuizen van Nederland, in voor een toekomstbestendige erfgoedsector. Vrijwilligers zijn daarin onmisbaar, want erfgoedorganisaties draaien veelal op de kracht van vrijwilligers. Erfgoedvrijwilliger.nl brengt erfgoedorganisaties en (potentiële) vrijwilligers met elkaar in contact.

Op de website waren in 2024 in totaal 176 Gelderse vacatures te vinden, waarvan 78 nieuwe vacatures. Ruim 240 mensen schreven zich via erfgoedvrijwilliger.nl in voor een vrijwilligersfunctie in de erfgoedsector in Nederland, waarvan 80 reacties (33%) op Gelderse vacatures. In totaal ontving de website 32.000 bezoekers in 2024.

In oktober werd de eerste editie van Vrijwillig Goed georganiseerd. Deze jaarlijkse netwerkdag is speciaal bedoeld voor musea die (bijna) volledig draaien op de kracht van vrijwilligers. Samen werd er die dag gesproken over actuele trends en ontwikkelingen in de sector en daarbuiten, en hoe je daar als museum op kunt inspelen. Met zo’n 30 deelnemers was het een geslaagde middag.

Participatie speelt een steeds grotere rol bij veel vragen vanuit het erfgoedveld en gemeenten. In 2024 ontwikkelde Erfgoed Gelderland een visie en beleidskader rondom Erfgoedparticipatie. Ook wordt er gewerkt aan methodieken om burgerparticipatie te bevorderen. Daarin kan oral history evenals immaterieel erfgoed een belangrijke rol spelen.

Om kennis er ervaringen te delen organiseerde Erfgoed Gelderland in mei, aansluitend aan de ledenvergadering, een mini-symposium over participatie en erfgoedbeleid. In december zetten we samen met Cultuur Oost een netwerkdag op voor Gelderse ambtenaren waarbij ze aan diverse kennissessies rondom participatie konden deelnemen. Samen met het Gelders Genootschap ondersteunt Erfgoed Gelderland gemeente Zevenaar bij het opzetten van een participatietraject rondom het erfgoedbeleid van de gemeente.

In juni bezochten 27 bewoners van het asielzoekerscentrum in Winterswijk als pilotproject verschillende erfgoedorganisaties in de regio tijdens de Verbindingstour. Deze samenwerking resulteerde in verder overleg tussen Erfgoed Gelderland en het COA, een inventarisatie bij erfgoedorganisaties over samenwerken met azc’s, een toelichting van het COA bij het mini-symposium over participatie en een verdere verkenning van samenwerking tussen azc’s en erfgoedorganisaties. Op de website is inmiddels een pagina ingericht waarop veelgestelde vragen hierover beantwoord worden.

Verder startte collega Pepijn Trienekens een onderzoek naar immaterieel erfgoed, waarmee Erfgoed Gelderland inzicht kreeg in hoe erfgoedgemeenschappen beter ondersteund kunnen worden op dit gebied. Ook het platform Romeins Verleden wordt participatief gevuld. Er werden diverse regiobijeenkomsten georganiseerd in 2024 om verhalen, vindplaatsen en visualisaties te verzamelen die vertellen over de Romeinen in Gelderland.

Jongeren zijn de erfgoedbeheerders van de toekomst. Daarom richten we ons bij Erfgoed Gelderland niet alleen op educatie en onderwijs, maar ook op het betrekken van jongeren in het erfgoedveld.

Via het platform Reizen in de Tijd geven we een overzicht van 425 excursies en gastlessen voor het basisonderwijs. Deze lessen worden aangeboden door 180 erfgoedpartijen in Gelderland, Zeeland en Limburg.  Met budget en hulp van Cutuureducatie met Kwaliteit (CMK) van CultuurOost hebben we de inmiddels 10 jaar oude website in 2024 onder handen genomen. In 2025 zal de gloednieuwe website gelanceerd worden. 

Erfgoed Gelderland richt zich niet alleen op het basisonderwijs, maar ook op het hoger onderwijs. Zo begeleidt Erfgoed Gelderland samen met Rijnbrink het educatieve gedeelte binnen het project: ’80 jaar Vrijheid, mbo, musea en burgerschap’. Hierbij maken we een verbinding tussen mbo studenten, bibliotheken en musea. Rijnbrink doet dit met de Vrijheidsfestivals in de bibliotheken en Erfgoed Gelderland werkt hierin samen met acht musea.

Daarnaast haalde Erfgoed Gelderland ook weer een reeks opdrachten op vanuit het erfgoedveld om in te dienen voor de cursus ‘Ontwerpen van een ervaring’ bij de HAN. Zo’n 45 tweedejaars studenten verdiepten zich in het Gelderse erfgoedveld en werkten aan nieuwe (interactieve) toepassingen voor de musea.

Tot slot werkten we ook in 2024 weer nauw samen met de Radboud Universiteit aan het onderzoeken en ontsluiten van thema’s uit de Gelderse geschiedenis. Dit doen we onder meer met de waardevolle hulp van junior-onderzoekers. De junior-onderzoekers worden aangesteld vanuit de provinciale leerstoel Gelderse geschiedenis. In 2024 werd er vanuit deze constructie onderzoek gedaan naar het thema ‘naoberschap’ in de Achterhoek.