Met CollectieGelderland maken we, samen met de bijna 80 deelnemende organisaties, een schat aan Gelders erfgoed zichtbaar. In 2021 bestond CollectieGelderland.nl twintig jaar. In 2001 lieten de eerste vijf Gelderse musea enkele honderden collectiestukken zien op het digitale platform, toen nog igem.nl genoemd. Twintig jaar verder zijn er maar liefst 78 organisaties aangesloten en zijn er ruim een half miljoen historische objecten te bewonderen. Dit jaar hebben 75.000 gebruikers deze digitale collectiestukken bekeken. Elf nieuwe leden – en zodoende elf nieuwe Gelderse collecties – hebben zich dit jaar aangesloten bij het netwerk.

Binnen het project Schatkamers van Gelderland werkten ruim dertig Gelderse erfgoedinstellingen samen om bijzondere collectiestukken door heel Gelderland digitaal bij elkaar te brengen. In 2021 zijn zeventig 3D replica’s gemaakt van objecten uit Gelderse collecties. Deze replica’s zijn virtueel tentoongesteld op CollectieGelderland.nl en door 6.335 bezoekers bekeken. Daarnaast werden deze replica’s gebruikt voor de nieuwe rondreizende Schatkamers van Gelderland VR Game. Deze game reist sinds de zomer van 2021 langs Gelderse musea en is inmiddels al op negen locaties geweest. Een feestelijk moment in 2021: op 8 december speelde het 500^e team op Kasteel Doorwerth de Schatkamers VR Game. Bekijk onderstaande video voor een impressie van de game.

De vijftig sleutelwerken van Gelderland zijn in 2021 bekend geworden. Erfgoed Gelderland ging in opdracht van provincie Gelderland op zoek naar de vijftig belangrijke kunstwerken die zijn voortgekomen uit 600 jaar aan Gelderse kunstproductie. Een bijzondere selectie kwam tot stand, van schilderijen tot kunstinstallaties, van de middeleeuwen tot nu. Voor het vijftigste sleutelwerk werd het publiek ingeschakeld. De oproep luidde: wat moet het vijftigste sleutelwerk van Gelderland worden? Iedereen kon een idee opperen. Uit de inzendingen is vervolgens het vijftigste sleutelwerk gekozen: de wandschilderingen in de Hengelose Remigiuskerk, een van de oudste overgebleven voorbeelden van Nederlandse wandschilderkunst.

Scholing is een belangrijk onderdeel van onze projecten. Denk aan symposia rondom digitalisering, lezingen over het slavernijverleden in collecties of webinars over marketing en communicatie. In 2021 zijn er in totaal 30 trainingen en scholingsactiviteiten georganiseerd met een totaal aan 264 deelnemers. Ook organiseerden we rondom het thema oral history het mini-symposium ‘Iedereen Vertelt’, waar werd gekeken naar de bijdrage van oral history voor een divers en compleet publieksverhaal. Daarvoor werd met verschillende leden een pamflet opgesteld, dat inspiratie en handvatten biedt om aan de slag te gaan met oral history. Naast (online) workshops, lezingen en symposia, beschikt Erfgoed Gelderland over een e-learningsplatform, dat in 2021 is uitgebreid naar Zuid-Holland en Brabant. In totaal hebben 136 mensen in 2021 onze e-learning modules gevolgd.

Sporen van Slavernijverleden maakt het Gelders slavernijverleden zichtbaar. Dit gebeurt onder meer via online lunchlezingen voor een breed publiek, trainingen voor musea en docenten, en door onderzoek. De onderzoeksgroep voor het project heeft inmiddels een database met 100 mogelijke sporen aangelegd voor verder onderzoek naar het Gelderse slavernijverleden. Dit leidde in 2021 tot verschillende nieuwe publicaties als het ‘Spoor van de Maand’ op mijnGelderland én tot de samenwerking met het landelijke platform www.mappingslavery.nl. Daarnaast werkte het team mee aan de handreiking van de RCE, ‘Onderzoek naar sporen van slavernij en het koloniale verleden in de collectieregistratie’. De handreiking werd in september 2021 gepubliceerd en dient als handvat voor organisaties die onderzoek willen doen naar het slavernijverleden en kolonialisme in hun eigen collecties.

Ook dit jaar zijn er veel activiteiten ondernomen om het Verhaal van Gelderland op de kaart te zetten. Via verschillende deelprojecten willen we de geschiedenis van Gelderland zichtbaar maken voor het brede publiek. Samen met Rozet ondersteunen we historische verenigingen met het digitaliseren en online publiceren van periodieken. In 2021 deden we dit samen met drie historische verenigingen. Daarnaast heeft de voortgang van de vierdelige boekenreeks Verhaal van Gelderland, onder leiding van Dolly Verhoeven, enorme sprongen gemaakt in 2021. Tijdens een symposium op 12 februari hebben de auteurs van Verhaal van Gelderland alvast een tipje van de sluier opgelicht: hier vertelden zij hun verhaal voor een breder geïnteresseerd publiek met 155 deelnemers. De publicatie van het Verhaal van Gelderland komt nu steeds dichterbij.

Meer dan 430.000 mensen wisten de weg naar verhalenwebsite mijnGelderland.nl het afgelopen jaar te vinden. Daarmee blijft het aantal gebruikers stijgen. Samen hebben zij meer dan een miljoen pagina’s bezocht. Ook het aantal verhalen op de website blijft groeien en steeg, mede dankzij de inzet van vrijwilligers, met 382 nieuwe verhalen naar maar liefst 3825 verhalen over de Gelderse geschiedenis. Daarnaast startte de redactie van mijnGelderland in 2021 in samenwerking met verschillende canoncommissies met het herzien van de lokale canons. De canons van Groesbeek en Lochem zijn inmiddels vernieuwd. Ook in onder andere Tiel, Nijmegen, Ermelo en Nijkerk wordt hieraan gewerkt. Daarbij is zowel aandacht voor diversiteit en digitalisering als voor het schrijven van toegankelijke teksten.

Elke twee jaar reikt Erfgoed Gelderland de Gelderse Roos Prijs uit. Deze erfgoedprijs is er voor erfgoedprojecten en activiteiten met impact. Wegens de coronacrisis stond in de editie van 2021 de vraag centraal: Wat heeft u het afgelopen jaar gedaan om in contact te blijven met uw vrijwilligers en uw publiek? Uit de 24 bijzondere inzendingen werden twee winnaars gekozen. Het project met de meeste publieksstemmen en daarmee de winnaar van de Gelderse Roos Publieksprijs 2021, is het boek en de bijbehorende website: ‘Elburg en Omstreken in Oorlogstijd, 1940-1945’, van de Oudheidkundige Vereniging Arent thoe Boecop. Rozet en Muziektheater De Plaats overtuigden de jury en wonnen de Gelderse Roos Juryprijs 2021 met het muziektheaterspektakel ‘Op het Puin’.

Kunstenaars veranderen onze blik. Ze verrassen en laten ons nadenken. Daarom koppelde het Erfgoedfestival in 2021 opnieuw verschillende kunstenaars en artiesten aan bijzondere erfgoedlocaties. Als artists-in-residence lieten onder andere Ellen ten Damme, Remy van Kesteren en Rico zich inspireren door het thema van de Maand van de Geschiedenis ‘Aan het werk’ en de verschillende Gelderse erfgoedlocaties waar zij in de zomer verbleven. Het festival resulteerde in een divers repertoire van bijzondere eindproducten, waaronder het doeboek voor volwassenen Zwerfgoed door Katinka Polderman, een krachtig essay over de verdrietige geschiedenis van het Apeldoornsche Bosch door Merijn Scholten en diverse muzieknummers. De eindresultaten werden voor het eerst vertoond op 3 oktober 2021 in De Vereeniging in Nijmegen én live uitgezonden via Omroep Gelderland. Gedurende de maand oktober traden de artiesten op door heel Gelderland.

Jongeren zijn de erfgoedbeheerders van de toekomst. Daarom vindt Erfgoed Gelderland het belangrijk jeugd en jongeren bij het Gelderse erfgoed te betrekken. Via het educatieplatform Reizen in de Tijd maken basisschoolleerlingen kennis met het erfgoed uit hun eigen omgeving. Tweedejaars studenten van de Hogeschool Arnhem Nijmegen bedachten ook in 2021 weer een hoop interactieve publiekstoepassingen voor verschillende leden van Erfgoed Gelderland. En in het Erfgoed Gelderland Jongerengilde werken 11 jonge professionals samen aan verschillende erfgoedprojecten. Ook de Field School van The Future is Heritage voor jongeren uit heel Europa was met 45 deelnemers uit 15 verschillende landen – ondanks de coronacrisis – opnieuw een succes. Daarnaast namen in 2021 vijf musea deel aan een pilot om te onderzoeken hoe je jonge vrijwilligers kunt werven en behouden. Hun bevindingen werden vastgelegd in een praktisch document met tips en een stappenplan.

Vrijwilligers zijn onmisbaar in de erfgoedsector. Erfgoedvrijwilliger ondersteunt erfgoedorganisaties door potentiële vrijwilligers te bereiken, te inspireren en met hen in contact te brengen. Daarnaast helpt Erfgoedvrijwilliger bestaande vrijwilligers op weg om zich verder te ontwikkelen in hun vrijwilligersfunctie en bieden we ondersteuning bij (het opstarten van) participatieprojecten. In 2021 groeide Erfgoedvrijwilliger uit tot een landelijk platform. Erfgoedorganisaties plaatsten het afgelopen jaar 275 nieuwe vacatures, waarvan er vele succesvol werden ingevuld. Erfgoed Gelderland coachte 17 Gelderse organisaties rondom participatie en hun eigen erfgoedgemeenschap.

In 2021 gingen we op zoek naar grafheuvels, en die vonden we. Studenten van de Universiteit Leiden en meer dan 50 enthousiaste vrijwilligers gingen voor het citizen science project Erfgoed Gezocht op veldwerk en ontdekten daarbij 32 nieuwe grafheuvels en 35 nieuwe houtskoolmeilers. Verslaggever Linda van Omroep Gelderland ging een dagje mee en maakte een reportage van hoe dat booronderzoek er precies aan toe gaat. Maar er gebeurde in 2021 meer rondom archeologie. De nieuwe mobiele ArcheoHotspot in de regio Zutphen ontwikkelde zich verder, een tweede mobiele ArcheoHotspot is in ontwikkeling en in juni vonden de Nationale Archeologiedagen plaats, die ook in Gelderland al wandelend, fietsend en online beleefd werden.

In 2021 kreeg Nederland er een icoon van wereldformaat bij. Op 27 juli 2021 werd de Neder-Germaanse Limes, de voormalige grens van het Romeinse Rijk, uitgeroepen tot Unesco Werelderfgoed. De Limes vormt dwars door Nederland heen een zichtbare historische band van het heden met het verleden. In het samenwerkingsverband Romeinse Limes Nederland werken de erfgoedhuizen van Zuid-Holland, Utrecht en Gelderland samen om het verhaal van de Romeinen bekendheid te geven. Ook binnen de provincie wordt hard samengewerkt om Gelderland als limesprovincie op de kaart te zetten. Dat is de gezamenlijke doelstelling van het Romeinennetwerk Gelderland. In de gemeente Zevenaar werd ook een start gemaakt met het beleefbaar maken van de Romeinse historie. Als projectleider werkt Erfgoed Gelderland mee aan dit bijzondere project in De Bijland.