Serie: junior onderzoekers aan het woord

Drie junior onderzoekers ondersteunen de auteurs van het boekproject Verhaal van Gelderland. Eén van hen is Steven Verhoeven, historicus en cultuurwetenschapper. Hij onderzoekt de gezondheidstoestand in Gelderland in de negentiende eeuw. Hieronder legt hij uit wat dit inhoudt, wat hem aanspreekt en hoe hij te werk gaat.

Waar doe je onderzoek naar voor Verhaal van Gelderland?
“Mijn onderzoek richt zich op de ontwikkeling van de gezondheidstoestand in Gelderland in de negentiende (en begin twintigste) eeuw. Dat is een redelijk breed thema. Het kan daarbij gaan over voeding, sterftepatronen, het voorkomen van ziektes, het regionale gezondheidsbeleid, de toegang tot medische zorg, et cetera. Enerzijds kijk ik of en hoe Gelderland afweek van andere gebieden in Nederland, anderzijds onderzoek ik ook of er binnen Gelderland regionale verschillen bestonden.”

Waarom spreekt juist dit onderdeel van het Verhaal van Gelderland jou aan?
“Hoewel ik mij gedurende mijn studie Geschiedenis steeds meer bezig ben gaan houden met de negentiende eeuw, had ik me tot voor kort nog niet met dit thema bezig gehouden. Juist daarom sprak het me aan. Ik ben nieuwsgierig aangelegd en houd wel van een uitdaging, dus ik ben altijd geïnteresseerd in nieuwe onderwerpen. Bovendien wordt dit onderwerp steeds actueler, vanwege de uitbraak van het coronavirus.”

Hoe ga je te werk?
“Ik begin altijd met een duik in de bronnen. Voor mij zijn de Verslagen van de toestand der Provincie Gelderland het uitgangspunt, die in het Gelders Archief te raadplegen zijn. Dat zijn jaarlijkse verslagleggingen van de Gedeputeerde Staten die vanaf 1814 ieder jaar tot aan de Tweede Wereldoorlog verschenen. Daarin staat onder andere informatie over ‘medische politie’, wat zoveel betekende als de toezicht op de gezondheidszorg. De verslagen bevatten zowel uitvoerige beschouwingen over de gezondheidstoestand als vele tabellen met cijfermateriaal van bijvoorbeeld doodsoorzaken of aantallen vaccinaties. De informatie combineer ik met informatie uit wetenschappelijke literatuur om er een steekhoudend verhaal van te maken.”

Kun je iets vertellen over de status van je onderzoek; wat heeft het tot nu toe opgeleverd, waar ben je nu mee bezig?
“Ik heb me tot nu toe veel beziggehouden met het in kaart brengen van doodsoorzaken aan verschillende heersende ziektes. Letterlijk – want ik heb er een hele hoop kaartjes bij getekend. Ziektes als cholera, pokken, tyfus, tuberculose en nog vele andere waren aan de orde van de dag. Wat betreft het voorkomen van die ziektes was het in Gelderland zo slecht nog niet gesteld; in Holland was de situatie veel erger. Ook kun je bij sommige ziektes duidelijk regio’s in Gelderland aanwijzen waar die ziekte vaker voorkwam. Dat kan te maken hebben met verschillen in levensomstandigheden, maar ook met de geografische ligging en bodemgesteldheid van regio’s.”

Heb je een interessant/leuk/grappig weetje voor de lezers over jouw deelonderzoek? Wat vond je opvallend?
“Het mooie van kaartjes is dat je snel patronen kunt zien. Wat mij daardoor opviel was dat overal in Gelderland het sterftecijfer daalde, maar dat in de gemeente Doorwerth het sterftecijfer vanaf 1908 plotseling enorm toenam. Na een korte zoektocht kwam ik erachter dat dat te maken had met de vestiging van het Christelijk Krankzinnigengesticht te Wolfheze, dat op 28 november 1907 werd geopend. In het gesticht werden veel patiënten uit de regio opgenomen en verpleegd, waarvan er uiteraard ook een redelijk aantal overleed.

Vanwege de coronacrisis kom ik sowieso veel mooie parallellen tegen. Veel van de basismaatregelen die we nu nemen, zoals afstand houden, thuis blijven of de scholen sluiten, werden toen tijdens epidemieën ook genomen. Hoewel medici tot ver in de negentiende eeuw weinig tot niets wisten van ziekteverwekkers als virussen en bacteriën, had men wel door dat mensen uit elkaar houden de beste manier was om verspreiding te voorkomen. En ook toen werden er boetes uitgedeeld als mensen zich er niet aan hielden.”

Meer lezen? Bekijk ook het verhaal van Steven over de cholera in Gelderland op mijnGelderland.