Hoe kunnen we ongemakkelijk erfgoed wat gemakkelijker maken?

Radboud Academy organiseert een tweedaagse Masterclass Ongemakkelijk Erfgoed. De masterclass biedt handvatten voor een betere omgang met koloniaal erfgoed. Het koloniale verleden en de erfenis hiervan is onderwerp van een actueel maatschappelijk debat. Ook organisaties die erfgoed beheren worden zich steeds meer bewust van de koloniale sporen in hun collecties. De landelijke beleidsvisie ‘Collecties uit een koloniale context’ uit 2021 getuigt van een urgente behoefte aan een gedegen beleidsverandering. Maar wat houdt koloniaal erfgoed precies in? En hoe gaan we ermee om als een object niet direct, maar wel indirect een relatie met het koloniale verleden heeft? En hoe zetten we kernwaarden als diversiteit, meerstemmigheid en toegankelijkheid in voor een houdbare toekomst van erfgoedcollecties?

De rol van erfgoedcollecties

Erfgoedcollecties zijn al lang niet meer enkel bewaarplekken: ze hebben een grote, representerende rol. Het is hierbij de vraag wie er precies gerepresenteerd wordt – en op welke manier. Wiens verhalen worden er verteld, waar komen deze verhalen vandaan en bovenal, in hoeverre zijn deze accuraat? De manier waarop objecten en foto’s met koloniale sporen worden beschreven en/of tentoongesteld speelt een grote rol in de mate van doorleving van een koloniale cultuur. Lange tijd hebben deze objecten bijdragen aan negatieve beeldvorming en stereotypering, of hielden ze hiërarchische verhoudingen in stand. Dit gaan we anders doen, en dat vergt een heroriëntering op onze collecties.

Ongemakkelijk erfgoed

Vanuit deze noodzaak om de Nederlandse erfgoedcollecties onder de loep te nemen, sloegen de Radboud Universiteit en Maastricht University de handen ineen en zo ontstond de tweedaagse masterclass ‘Ongemakkelijk Erfgoed’. In deze masterclass verken je de manieren waarop je als erfgoedprofessional adequaat de groeiende discussies en het veranderende beleid aangaande erfgoedcollecties uit een koloniale context kunt hanteren. “Er is behoefte aan terminologie die niet van hiërarchische verschillen, onderdanigheid en overheersing blijk geeft, maar neutraal is,” vertelt prof. dr. Johan Oosterman, één van de sprekers bij de masterclass. Als programmadirecteur van Radboud Erfgoed is Oosterman verantwoordelijk voor de zorg voor het academisch erfgoed en het erfgoedbeleid. “Er is een andere houding naar de collecties vereist: het bewustzijn dat westerse dominantie niet als vanzelfsprekend genomen moet worden.”

Het vergaren en toepassen van kennis

De eerste module van de tweedaagse masterclass houdt zich bezig met de laatste ontwikkelingen, roofkunst en overheids- en universitaire collecties. Hierbij komen vragen aan bod zoals; wat is koloniaal erfgoed precies en wat is de momentele stand van zaken in het beleid gaande over dit erfgoed? En ook: welke vragen, uitdagingen en kansen levert deze verdieping op voor erfgoedinstellingen? Oosterman vertelt dat herkomstonderzoek leert dat collecties geen statische eenheden zijn met één betekenis, maar dat ze dynamisch zijn. Ieder object heeft een eigen verhaal, waar je in alle gevallen – hoe bedenkelijk ook – een verstandhouding mee moet zien te ontwikkelen.

Vervolgens betrekt de tweede module deze kennis en vragen op de eigen collecties, waarbij de focus ligt op het vertalen van nationale en internationale ontwikkelingen naar een concreet beleid binnen de eigen instelling. De masterclass geeft deelnemers de gelegenheid om na te denken over de omgang met koloniaal erfgoed – niet als confrontatie of probleemvorming, maar om door middel van discussies met elkaar een inzage te krijgen in de waarde van bewustwording en veranderende visies.

Morele urgentie

Collectie-beherende instellingen kunnen op die manier zorgvuldiger omgaan met koloniale collecties. Een concreet beleid geeft namelijk duidelijke handvatten mee en maakt het koloniale verleden zo bespreekbaarder. Het is inmiddels een gegeven dat cultuurobjecten veelvuldig onvrijwillig uit bezit zijn verloren – het is nu een kwestie ervoor te waken dat deze ongelijke machtsverhoudingen niet doorsijpelen in het heden en de toekomst en bij het herstellen van dit historisch onrecht. “Stuiten op ongevoeligheden kan; er is dan ook geen duidelijk goed of fout, maar het gaat erom hoe je tot een bepaalde opvatting komt en in hoeverre er een reden is om er anders over na te denken”, aldus Oosterman.

Interesse?

De tweedaagse masterclass Ongemakkelijk Erfgoed wordt aangeboden door Radboud Academy. De masterclass vindt plaats op 6 oktober in het Afrikamuseum en op 3 november op de campus van de Radboud Universiteit. Voor iedere inschrijving geldt dat je een introducee mag meenemen voor slechts 100,- euro. Het is een belangwekkend programma voor erfgoedspecialisten en historici; conservatoren en archivarissen; directeuren en andere beleidsmakers betrokken bij (koloniale)collecties van erfgoedinstellingen, universiteiten en overheden en andere professionals. Voor vragen over de masterclass kunt u contact opnemen met radboudacademy@ru.nl.