Interview: Onderzoek naar 1572 in Gelderland

Het jaar 1572 wordt ook wel de ‘geboorte van Nederland’ genoemd. Voor de inwoners van Gelderland was het een jaar om snel te vergeten. In 2022 worden er door gemeenten in heel Nederland verschillende activiteiten georganiseerd rondom de gebeurtenissen in 1572. In Gelderland hebben zes gemeenten de handen ineen geslagen om het Gelderse verhaal te vertellen. Ter voorbereiding op de herdenkingsactiviteiten van 2022 werken stagiairs Marianne Kasteel en Johan Visser op dit moment bij Erfgoed Gelderland aan een literatuur- en objectonderzoek. In onderstaand interview vertellen zij hier meer over én doen zij een beroep op de Gelderse erfgoedorganisaties.

In 2022 herdenken we het jaar 1572 als keerpunt in onze geschiedenis, we vieren dan de geboorte van Nederland. Maar hoe was dat jaar voor Gelderland?
“Voor de inwoners van Gelderland was het jaar 1572 vooral een jaar om snel te vergeten. De aanvankelijke hoop op verlossing van het drukkende regime van de Hertog van Alva vervloog al spoedig na ontwrichtend oorlogsgeweld. Aanvankelijk slaagden Willem van den Bergh en Willem van Oranje erin om steun bij enkele Gelderse steden te mobiliseren en hen, soms na een kort beleg, te doen aansluiten bij de Opstand. Andere steden namen ze met veel geweld in, bijvoorbeeld Roermond – destijds onderdeel van het Hertogdom Gelre – werd na een bestorming ingenomen en vervolgens vreselijk geplunderd. Er kwamen veel geestelijken om het leven, die we tot op de dag van vandaag herinneren als de Martelaren van Roermond. Elders in Gelderland werden kerken en kloosters, zoals klooster Schaer bij Bredevoort, beroofd van hun kostbaarheden. Het platteland werd bovendien eveneens onveilig gemaakt voor plunderende troepen van Van den Bergh. Er zijn verschillende meldingen van boeren die klagen over de zinloosheid van het inzaaien van hun landbouwproducten, omdat hun oogsten werden platgebrand of gestolen. Toen de Hertog van Alva en zijn zoon Don Frederik een succesvolle tegencampagne begonnen, was het rampjaar compleet. Zutphen werd bijvoorbeeld met geweld ingenomen en vervolgens geplunderd als straf voor hun verzet tegen het Habsburgse regime. De andere Gelderse opstandige steden kwamen daarop direct met hangende pootjes terug.”

In februari zijn jullie gestart met een literatuuronderzoek en een objectenonderzoek naar het jaar 1572 in Gelderland. Waarom is dat belangrijk?
“In de eerste plaats om een grondige voorbereiding te bieden op het herdenkingsjaar 2022, waarin door heel Nederland 1572 herdacht gaat worden door een reeks van activiteiten. Maar inhoudelijk is dit onderzoek ook broodnodig. 1572 wordt regelmatig gepresenteerd als het jaar van vrijheid en verbinding, maar voor de inwoners van Gelderland was het absoluut een rampjaar. Die conclusie is in de literatuur over 1572 slechts zelden aan de orde gekomen. Tot nu toe weten we eigenlijk helemaal niet zo veel over het Gelderse verhaal van dat jaar. Daar hopen we verandering in aan te brengen.”

Wat gaat er uiteindelijk met de uitkomsten van jullie onderzoeken gebeuren?
We zullen de uitkomsten van ons onderzoek verwerken in een rapport over Gelre in 1572, met daarin aandacht voor de relevantie om de gebeurtenissen uit dat jaar anno 2022 te herdenken. Het rapport biedt basisinformatie die kan dienen om in 2022 een keur aan herdenkingsactiviteiten te ontplooien. Daarnaast maken we een overzicht van de belangrijkste objecten voor een Gelderse bijdrage aan de landelijke tentoonstelling. De rapporten zijn dan ook hoofdzakelijk bedoeld door de deelnemende gemeenten die zijn aangesloten bij de landelijke herdenkingsorganisatie. De lokale verhalen, aangevuld met objecten, geven een plaatselijke inkleuring aan het grotere verhaal en geven de relevantie voor Gelderse gemeenten weer.

Landelijke thema’s voor het herdenkingsjaar zijn Vrijheid, Verdraagzaamheid, Verbondenheid en Verscheidenheid. Is er al iets te zeggen over hoe deze thema’s passen in het Gelderse verhaal van het jaar 1572?
Op het eerste gezicht lijkt het misschien moeilijk om deze thema’s te koppelen aan de geschiedenis van Gelderland in 1572. Maar toch komen al deze thema’s terug in het jaar, bijvoorbeeld in de redenen die ten grondslag lagen aan de sympathieën van vele Geldersen om zich bij de opstand aan de sluiten. Velen ergerden zich aan de strenge religieuze vervolgingen door de overheid en streefden de respectering van eeuwenoude privileges en vrijheden na. Maar ook na 1572 moest de samenleving opnieuw worden opgebouwd en wierp het jaar zijn schaduw over de jaren daarna. In 1575 werd bijvoorbeeld aan Zutphen een pardon verleend voor de ‘misdaden’ die de stad had gedaan. Men besloot een nieuwe start te maken, het verleden te vergeten en te pleiten voor verzoening. Tientallen gevluchte burgers konden zo veilig naar hun stad terugkeren.

Wat kunnen de leden van onze coöperatie voor jullie onderzoek betekenen?
We zijn op zoek naar lokale verhalen over 1572. Of dat nu direct gaat over 1572, of over de latere herinnering van dat jaar: alle input is van harte welkom. Op mijnGelderland.nl is ook een special over 1572 ingericht, waar de lokale verhalen ook in terug zullen komen. Bovendien zijn we heel druk bezig met het zoeken van objecten die ons verhaal ondersteunen. Voor het objectenonderzoek maken we onder meer gebruik van de collecties op collectiegelderland.nl. Maar we verwachten ook dat er binnen het netwerk van Erfgoed Gelderland nog veel meer kennis van objecten en verhalen is. Daar gaan we graag mee aan de slag! Informatie kunt u aanleveren via  info@mijngelderland.nl.

Begin dit jaar gingen de Ridders van Gelre in gesprek met Anton Stapelkamp, burgemeester van Aalten, over de herdenkingsactiviteiten van 2022.

_{Afbeelding bovenin: Inname van Zutphen door Don Frederique van Toledo.}