Blog: Council meeting Europa Nostra

Op 9 en 10 mei 2022 nam Marc Wingens deel aan de council meeting van Europa Nostra in Krakow. In deze blog vertelt hij over Europa Nostra, een non-gouvernementele organisatie voor cultureel erfgoed, en over de bijeenkomst in Krakow.

Eerst over Europa Nostra

Europa Nostra – “the European voice of civil society committed to cultural heritage” – is de Europese non-gouvernementele organisatie (ngo) voor cultureel erfgoed. Europa Nostra probeert door beleidsbeïnvloeding erfgoed te behouden. Het gaat hierbij met name om erfgoed op wat grotere schaal, zoals historische stadskernen en landschappen, maar bijvoorbeeld ook over vormen van immaterieel erfgoed.

De organisatie heeft kantoren in Den Haag en Brussel en opereert vooral op Europees en nationaal niveau. Maar het is belangrijk dat standpunten tot op lokaal niveau worden gedragen (‘grassroots level’, zoals het heet in bijpassend jargon). Daarom maken ook organisaties als Erfgoed Gelderland en Erfgoed Brabant er deel van uit (naast bijvoorbeeld Bond Heemschut en Geldersch Landschap en Kasteelen).

Europa Nostra maakt zich sterk voor de notie dat ons erfgoed niet alleen en niet zo zeer nationaal erfgoed is, maar Europees erfgoed, voortkomend uit en behorend tot een gedeelde cultuur. Voorbeelden hiervan zijn er te over, van de middeleeuwse kastelen die je overal in Europa aantreft tot kerken en andere gebouwen in typisch Europese bouwstijlen (gotiek, barok), en van het ambacht van molenaar tot de verenigingsvorm van schuttersgilden.

Deze gedeelde cultuur verbindt ons, Europeanen, en verschaft ons een gedeelde identiteit. Van hieruit kun je bovendien nog een stapje verder gaan; als je benadrukt wat we delen (in plaats van te onderstrepen wat ons verdeelt) kan een gevoel van herkenning ontstaan die tot solidariteit, verdraagzaamheid en vrede kan leiden. (Het Eurovisie Songfestival heeft een soortgelijke werking.) Jullie snappen het al: ik vind dit erg belangrijk.

Sinds een half jaar ben ik lid van de Council (de Raad) van Europa Nostra. Dit is een omvangrijk orgaan (60 leden) met vertegenwoordigers uit de Europese wetenschappelijke en beleidswereld, naast directeuren van erfgoedorganisaties en erfgoedspecialisten. Het zijn er zoveel omdat ze over zoveel mogelijk Europese landen verdeeld moeten zijn en gezamenlijk zoveel mogelijk kunde en (netwerk)kennis moeten omvatten. De leden worden verkozen door de ledenorganisaties. (Ik heb een kleine campagne gevoerd om zoveel mogelijk stemmen te verzamelen.)

Nu over de Council meeting

De Council komt tweemaal per jaar bijeen op een locatie in Europa (tegelijk met de Board (het Bestuur)). De uitnodigende partij (een nationale organisatie of bijvoorbeeld een stadsbestuur) heeft meestal een belang bij de invitatie. In Krakow ging het er hierbij om dat, 30 jaar na de val van de Muur, voormalige Oostbloklanden volledig serieus genomen willen worden door de overige Europese landen, ook op het vlak van erfgoed. Dit betekent dat het zwaartepunt niet langer (Noord)west-Europa (Brussel!) kan zijn. Er komt dan ook een Europa Nostra-hub (een soort dependance) in Krakow.

Bijkomend voordeel was dat Polen naast Oekraïne ligt. Het Oekraïense Council-lid is dan ook met enige moeite, maar met succes, in Kiev opgehaald. Gezamenlijk konden we de gevolgen van de oorlog bespreken. De monitoring van de verwoesting van cultureel erfgoed is aan de orde geweest, evenals een crowdfunding-actie die ondersteuning moet bieden nu de overheid alle salarissen heeft stopgezet van mensen die werkzaam zijn in het erfgoed (het salarisgeld is nodig voor de oorlogsvoering). Ook heeft de Council in een persbericht een solidariteitsstatement afgegeven.

De noodzakelijke aandacht voor Oekraïne was uiteraard ad hoc ingegeven, maar er bleef veel ruimte voor beleid en strategie op de langere termijn, zoals vastgelegd in het Strategic Plan Horizon 2025, dat gericht is op Europese subsidiemogelijkheden. Een heel belangrijk onderdeel van het strategisch beleid is klimaatverandering in relatie tot erfgoed. Europa Nostra neemt dit heel serieus en coördineert daarom de Europese activiteiten van het wereldomvattende Climate Heritage Network.

Het uitloven van prijzen is een slimme manier van zaken onder de aandacht brengen. In erfgoedland is dit niet anders, zoals we weten van onze eigen Gelderse Roos Prijs. Daarom reikt Europa Nostra sinds 2002 samen met de Europese Commissie de European Heritage / Europa Nostra Awards uit. Ons project Erfgoed gezocht is er dit jaar voor genomineerd.

Op dezelfde manier kun je ook het omgekeerde onder de aandacht brengen, namelijk ernstig verwaarloosd of bedreigd erfgoed. Europa Nostra doet dit met het Seven Most Endangered Programme, op grond van een negatieve uitverkiezing die veel publiciteit genereert en daarmee de verantwoordelijken te kijk zet. Dit is misschien wel de meest effectieve activiteit van Europa Nostra. De verlegenheid is vaak zo groot, dat binnen de kortste keren middelen gevonden worden om het erfgoed te redden. Nederland is dit jaar voor het eerst sinds jaren ook vertegenwoordigd met fort Crèvecoeur bij Den Bosch.

Ten slotte wil ik jullie niet onthouden dat Europa Nostra ook activiteiten organiseert in het kader van het European Year of Youth 2022, samen met Erfgoed Brabant, Erfgoed Gelderland en de European Students’ Association for Cultural Heritage (ESACH). Ook deze activiteiten kwamen in de Council meeting aan de orde en gaven mij de mogelijkheid er aandacht voor te vragen en invloed op uit te oefenen. Bij Erfgoed Gelderland zijn collega’s Wouter Hinrichs, Steven Verhoeven en Else Gootjes hierbij betrokken. Wilt u hier meer over weten? Dan kunt u contact met hen opnemen.