De Zutphense archeologen hielden op 15 oktober 2022 een opgraving bij de Spanjaardspoort in het Vogelpark in Zutphen en iedereen – jong en oud – mocht komen helpen. Dit is de plek waar in 1572 de Spanjaarden onder leiding van Don Frederik de stad aanvielen – deze grond is dus belangrijk in de geschiedenis van onze stad. Bovendien stonden we in 2022 uitgebreid stil bij 1572, vanwege het landelijke themajaar ‘1572 – de geboorte van Nederland.’ Ruim driehonderd liefhebbers, vooral veel jongeren en kinderen staken hun handen uit de mouwen op het Spanjaardsveld.
Het eerste deel van de grond werd vooraf machinaal afgegraven, daarna mocht iedereen aan de slag voor het fijnere werk: graven en borstelen op een restant muur die wel 2.5 meter breed is. Er zijn maar weinig plekken in Zutphen waar dit überhaupt kan en waarbij je ook interessante dingen vindt. Met de publieksopgraving maken we archeologie tastbaar en voelbaar. Uiteraard werden de deelnemers goed begeleid door professionals.
Vondsten
Het archeologische team onderzocht en documenteerde het rondeel al in 2000. Bij de publieksopgraving in 2022 wilden ze kijken wat de kwaliteit van het muurwerk is en er waren veel vragen bij gekomen. De publieksopgraving leidde tot nieuwe inzichten: er werd een kazemat opgegraven, waarvan de geschutspoorten nog helemaal intact bleken te zijn. Behalve nieuwe gegevens over de constructie van het gebouw, kwamen ook vele vondsten naar boven, waaronder een heiligenbeeldje van Maria met kind en een stuk van een menselijke schedel: een van de slachtoffers van de oorlogshandelingen die hier hebben plaatsgevonden?
ArcheoHotspot, workshops, tentoonstelling, lezingen
Rondom de opgraving en in de naastgelegen school waren meer archeologie-activiteiten zoals de ArcheoHotspot, workshops archeologie, een outdoor-expositie over de Geboorte van Nederland in de Achterhoek en lezingen, zoals : “Wat is archeologie, wat doe je, hoe werk je?” door archeoloog Jos van Dalfsen, “Bouwhistorische lezing over de Nieuwstadspoort” door bouwhistoricus Constant Willems en “1572, Geboorte van Nederland in de Achterhoek” door stadsarcheoloog Michel Groothedde.
Om een jongere doelgroep aan te spreken is samengewerkt met de scholen uit de omgeving. Het Baudartius College was bijvoorbeeld binnenlocatie voor de activiteiten van de ArcheoHotspot en de lezingen. Zowel op het Baudartius als het Eligant Lyceum zijn posters voor de activiteiten verspreid, en via de school zijn jongeren gevraagd om tijdens de activiteiten te assisteren, bijvoorbeeld bij de verkoop van koffie.
Nieuwe inzichten
Na afloop ging, tot teleurstelling van veel deelnemers, weer aarde over de opgraving, maar de nieuwe inzichten zijn wel vastgelegd: in samenwerking met het bedrijf Tijdlab in Deventer is een 3D-model van het poortcomplex gemaakt en er is een boek verschenen: “Duc d’Alba’s Gat. Archeologisch onderzoek aan een zestiende-eeuws rondeel op het Spanjaardsveld in Zutphen. Zutphense Archeologische Publicatie 159.”
Een van de archeologen vertelt: “Ik herinner me een jonge vrouw van ongeveer 23 jaar met een prachtige jas aan die altijd al archeologie had willen doen en die jas was ‘ommeunig’ vies aan het einde van de dag. Ze heeft op handen en voeten gezeten en bizar veel lol gehad met een vak waar ze altijd al zin in had. Ik kan me herinneren dat ze niet zo goed wist wat ze wilde gaan doen met haar leven, maar dat ze misschien toch alsnog weer ging studeren.” Een mooi voorbeeld van hoe dergelijke activiteiten jongeren kunnen inspireren. Om deze reden hebben we tegenwoordig bij de ArcheoHotspot een QR-code liggen die naar de website over archeologieopleidingen verwijst.
Waarom maakt dit project kans op de Gelderse Roos Prijs 2024?
De publieksopgraving was uniek; zo konden we publiek echt ons erfgoed laten beleven. En wat voor erfgoed: een compleet zestiende-eeuws vestingwerk kwam tevoorschijn en dat leidde ook tot nieuwe inzichten. Het was geweldig om te zien hoe, met name jongeren, genoten van deze kans om zelf mee te mogen graven. Bovendien maakte de opgraving veel los: sommige mensen waren teleurgesteld dat alles weer werd toegedekt met aarde. Het terrein is nu tot gemeentelijke monument verklaard, er zijn 3D-modellen van het poortcomplex gemaakt die online te bekijken zijn en er is ook Zutphense Archeologische Publicatie, Duc d’Alba’s Gat, verschenen.
Voor dit project werken diverse organisaties samen: Historische Vereniging Zutphen, het Erfgoedcentrum Zutphen (waaronder Team Archeologie), het Baudartius College (middelbare school) en diverse sponsors.