Thesaurus van landbouwwerktuigen volop in ontwikkeling

Historische landbouwwerktuigen zoals gereedschappen, machines en gebruiksvoorwerpen kunnen ons veel vertellen over de regionale geschiedenis. Deze objecten en de bijbehorende kennis zijn verspreid over de provincie bij musea, erfgoedinstellingen en particuliere verzamelaars. Om de registratie en digitalisering van deze collecties te stimuleren, werkt Erfgoed Gelderland sinds het begin van het jaar samen met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en de provinciale erfgoedhuizen aan de ontwikkeling van een gedeelde thesaurus. De landelijke thesaurus voor landbouwcollecties is inmiddels volop in ontwikkeling. We geven hier een update.

Het interview met Marieke van Bommel en Anna van Velzen over de start van het project kun je teruglezen via deze link: ‘Aan de slag met een landelijke thesaurus voor landbouwcollecties‘.

Roerend agrarisch erfgoed laat zien hoe mensen het landschap gebruikten én vormden. Dit erfgoed is zeer streekgebonden: van de zware kleigrond in het rivierengebied tot de zandgronden van de Achterhoek – overal ontwikkelden boeren werktuigen, boerderijen en methoden die pasten bij hun omgeving. Landbouwwerktuigen, gereedschappen en machines vormen daarmee een unieke bron van kennis over de regionale geschiedenis en het geeft inzicht in eeuwen van technische vernieuwing, vakmanschap en landschapsbeheer.

Naar een thesaurus

Veel landbouwcollecties zijn onbekend, versnipperd of in slechte staat. Ook kennis en verhalen dreigen verloren te gaan. Registratie en digitalisering bieden de kans om deze objecten zichtbaar te maken en opnieuw betekenis te geven. Een gedeelde thesaurus kan daarbij helpen. De thesaurus biedt een gemeenschappelijke taal die objecten uit verschillende verzamelingen met elkaar in verband brengt en verbindt. Daarmee kunnen landbouwcollecties in het hele land op uniforme wijze geregistreerd, gecategoriseerd en gedigitaliseerd worden. Op die manier wordt het agrarisch erfgoed beter vindbaar, toegankelijker en zichtbaarder.

Het project is een samenwerking tussen onder andere de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Erfgoed Gelderland, Erfgoedhuis Zuid-Holland, Erfgoed Brabant, Museumfederatie Fryslân, het Nederlands Openluchtmuseum en het Fries Landbouwmuseum. Erfgoed Gelderland is de penvoerder. Collega’s Marieke van Bommel en Anna van Velzen richten zich op het ontwikkelen van de thesaurus en het invoeren van de termen, samen met de collega’s van de Rijksdienst van het Cultureel Erfgoed.

Halverwege: 130 gereedschappen

‘We zijn ongeveer halverwege, en hebben inmiddels zo’n 130 gereedschappen opgenomen in de lijst,’ licht Anna van Velzen toe. ‘Om het vullen van de thesaurus behapbaar te maken, hebben we onze planning ingericht op de verschillende ‘deelgebieden’ van de landbouw. We hebben inmiddels de gereedschappen uit de weidebouw en akkerbouw opgenomen in de termenlijst, en gaan nu verder met de gereedschappen die gebruikt worden in de veehouderij en als laatste die uit de tuinbouw.’

Er is veel data die op een overzichtelijke manier in beeld gebracht moet worden. Hoe wordt dit aangepakt? Anna licht toe: ‘Het is inderdaad een grote hoeveelheid verschillende soorten landbouwwerktuigen. We willen voorkomen dat we té veel categorieën maken en daarin verzanden. Daarom houden we het relatief simpel met drie hoofdcategorieën’. Dit zijn de hoofdcategorieën die hiervoor zijn opgesteld:

• Handgereedschappen (die door één persoon bediend worden, bijvoorbeeld: zeisen, hooiharken, zaaimanden)
• Werktuigen (die bijvoorbeeld getrokken worden door een paard of trekker, of zelf-aandrijvende machines, bijvoorbeeld: maaimachines, ploegen, wanmolens)
• Voertuigen (bedoeld voor het transport, bijvoorbeeld: hooiwagens, tractoren)

Vrijwel al het roerend agrarisch erfgoed is te scharen onder één van deze categorieën. Daarnaast wordt elke term verbonden aan een deelgebied (zoals akkerbouw of veeteelt) en een proces (zoals maaien, ploegen of melken) om de vindbaarheid te verbeteren. Naar verwachting is de termenlijst aan het einde van het jaar afgerond. Deze wordt daarna openbaar beschikbaar via het Termennetwerk van de Rijksdienst van het Cultureel Erfgoed.

Workshops

Naast de ontwikkeling van een thesaurus wordt er vanuit het project ingezet op scholing. In verschillende provincies wordt een workshop georganiseerd in samenwerking met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Deze workshops zullen plaatsvinden in Gelderland, Zuid-Holland en Friesland.

In Gelderland vindt de workshop plaats op 2 oktober 2025. In deze workshop laten we zien hoe je historische landbouwobjecten – van schep tot ploeg en van trommelschudder tot bietenkopper –  op een eenvoudige en zorgvuldige manier kunt vastleggen, mede aan de hand van de landelijke agrarische thesaurus. De workshop is bedoeld voor iedereen die landbouwobjecten beheert of ermee werkt – van museumvrijwilliger tot particulier verzamelaar. Je hoeft geen ervaring te hebben met digitalisering: we nemen je stap voor stap mee. Je kunt je binnenkort aanmelden voor deze training in Gelderland via de website van Erfgoed Gelderland. Houd onze pagina ‘Scholingsaanbod’ in de gaten voor de laatste updates.