Aan de slag met een landelijke thesaurus voor landbouwcollecties

De provincie Gelderland kent een divers agrarisch verleden, vastgelegd in historische landbouwobjecten zoals gereedschappen, machines en gebruiksvoorwerpen. Deze objecten en de bijbehorende kennis zijn verspreid over de provincie bij musea, erfgoedinstellingen en particuliere verzamelaars. Om ervoor te zorgen dat deze waardevolle kennis en objecten niet verloren gaan, werkt Erfgoed Gelderland samen met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) en provinciale erfgoedhuizen aan de ontwikkeling van een gedeelde thesaurus.

We spreken met collega Marieke van Bommel, betrokken bij het netwerk agrarisch erfgoed en contactpersoon voor vragen wat betreft landbouwcollecties. En met Anna van Velzen, zij is sinds april in dienst bij Erfgoed Gelderland en gaat aan de slag met het opstellen van de thesaurus.

Veel musea, erfgoedorganisaties en particuliere collectiebeheerders bezitten een waardevolle collectie landbouwwerktuigen, gereedschappen, transportmiddelen en andere voorwerpen die een rol speelden (of nog spelen) in de agrarische bedrijfstak. Een overzicht van deze collecties ontbreekt daarentegen nog. Ook de registratie en digitalisering ervan blijven achter, terwijl juist daarmee de kennis wordt gewaarborgd.

“Dat is zonde”, geven Anna en Marieke aan. “Agrarische collecties vertellen ons veel over het ontstaan van het Nederlandse landschap zoals we dat nu kennen – én over de ambachten, leefwijzen en gebruiken die daaraan ten grondslag lagen. Wat dit type erfgoed extra interessant maakt, is dat het zo sterk regionaal bepaald is: boeren pasten hun machines aan de bodem waarop zij werkten, aan hun boerderij en aan de beschikbare materialen. Landbouwobjecten zijn daardoor bij uitstek geschikt om het verhaal van een streek te vertellen. Daarnaast kunnen we ook voor hedendaagse opgaven dingen leren van deze historische collecties. Denk bijvoorbeeld aan de groeiende aandacht voor kringlooplandbouw, waarbij oude technieken opnieuw worden ingezet om het land op een duurzame manier te bewerken.”

Een thesaurus

Daarom gaat Erfgoed Gelderland de komende periode aan de slag met de ontwikkeling van een gestandaardiseerde thesaurus, ofwel een gedeeld woordenboek voor het agrarisch erfgoed in Nederland. Het project wordt uitgevoerd in samenwerking met Erfgoedhuis Zuid-Holland, Erfgoed Brabant, Museumfederatie Fryslân, de RCE, het Nederlands Openluchtmuseum en het Fries Landbouwmuseum. Daarnaast is ook o.a. het Centrum Agrarische Geschiedenis Vlaanderen betrokken.

Registratie en digitalisering

Met zo’n thesaurus kunnen versnipperde landbouwcollecties in het hele land op uniforme wijze duurzaam geregistreerd en gedigitaliseerd worden. De thesaurus biedt een gemeenschappelijke taal die objecten uit verschillende verzamelingen met elkaar in verband brengt en zodoende historische collecties met elkaar verbindt. Op die manier wordt het agrarisch erfgoed ook beter vindbaar, toegankelijker en zichtbaarder voor zowel onderzoekers als voor het brede publiek.

Hoe begin je met zo’n project? Anna en Marieke: “Voor het maken van een thesaurus beginnen we bij termen die nu al door musea en collectiebeheerders worden gebruikt. Zo zorgen we ervoor dat de thesaurus aansluit bij de praktijk en breed gedragen wordt. Daarnaast gaan we in gesprek met beheerders: waar lopen zij tegenaan bij het registreren van collecties, en hoe kan de thesaurus helpen om die knelpunten op te lossen? We proberen bovendien zoveel mogelijk regionale benamingen met elkaar te verbinden. Zo komt een collectieregistrator uit Noord-Brabant die zoekt op ‘peeënskupkes’ automatisch uit bij de algemenere term ‘bietenlichters’. Op die manier wordt het mogelijk om collecties uit heel Nederland met elkaar te verbinden, te vergelijken en beter te begrijpen. Voor de inhoud kunnen we gelukkig ook leunen op de expertise van partnerorganisaties zoals het Fries Landbouwmuseum en Centrum Agrarische Geschiedenis.”

Versterken van het netwerk

Naast de ontwikkeling van de thesaurus, richt dit project zich de komende periode ook op het versterken van het netwerk van erfgoedinstellingen, agrarische musea en particuliere verzamelaars die zich inzetten voor en die zich bezighouden met dit agrarisch erfgoed. Ook wordt aandacht besteed aan de ontwikkeling van een gedeelde visie en aanpak, ondersteund door een netwerkdag en workshops. Anna en Marieke lichten dit toe: “Agrarisch erfgoed is een bijzonder type erfgoed met eigen uitdagingen op het gebied van behoud, beheer en presentatie. Door beheerders van deze collecties bij elkaar te brengen sta je hierin sterker, kun je kennis delen en overdragen en word je beter zichtbaar binnen het erfgoedveld. Door kennis en ervaring te delen kan het ook beter bewaard worden voor de toekomst. Zo kunnen beheerders door contact met anderen achterhalen welke stukken uniek zijn en bewaard moeten blijven, maar ook welke juist veelal aanwezig zijn.”