‘Elke steen is weer anders, net zoals elk museum’ 

Bij veel Gelderse musea, forten, kastelen en andere erfgoedorganisaties kom je ze sinds deze zomer tegen: de Verhaal van Gelderland vouwkaarten en displays. Daarmee willen we de verbinding leggen tussen de vele bijzondere musea die de provincie rijk is. De Verhaal van Gelderland displays zijn vormgegeven door Kunstconstructie. We spraken met een van de makers, Françoise Braun. Zij geeft hier een kijkje in het maakproces – van plan tot display.

Binnen het project Verhaal van Gelderland is Erfgoed Gelderland dit jaar gestart met het ontwikkelen van een reeks vouwkaarten. Op deze vouwkaarten wordt enerzijds het Gelderse verhaal toegelicht, en anderzijds wordt een kaart met erfgoedlocaties gepresenteerd. Deze erfgoedlocaties vertellen allemaal meer over dit stukje Gelderse geschiedenis. Bezoekers kunnen deze vouwkaarten gratis bij de Gelderse musea meenemen en zo in één oogopslag zien op welke plekken zij het Verhaal van Gelderland verder kunnen beleven. Erfgoed Gelderland zocht alleen nog naar een manier om deze vouwkaarten op de erfgoedlocaties te presenteren. We besloten deze vraag voor te leggen aan Françoise Braun en Casper Teijgeler van Kunstconstructie.

Tussen kunst en architectuur

Kunstconstructie is opgericht door Françoise Braun en Casper Teijgeler, beide kunstenaars en ruimtelijk ontwerpers. ‘Wij zoeken het snijvlak op tussen beeldende kunst en architectuur voor uiteenlopende toepassingen’, vertelt Françoise. Zo zijn Françoise en Casper op het moment bezig met het uitwerken van het idee voor een landmark – en interactief zitlandschap – in een nieuwe wijk in Eindhoven en nemen zij deel aan het project ‘Onverwachte ontmoetingen’ van Rijnbrink en de bibliotheken in Zwolle, Kampen en Hengelo. Kunstconstructie is in de voorgaande jaren ook betrokken geweest bij het project: de Mobiele Erfgoed Tentoonstelling (de MET). In samenwerking met meerdere gemeentes en erfgoedinstellingen ontwikkelden zij een set kubussen, waarmee tijdelijke exposities gemakkelijk op verschillende locaties opgebouwd konden worden om zo erfgoed dichter naar het publiek toe te brengen.

De vraag

Erfgoed Gelderland vroeg aan Kunstconstructie of zij een compacte display konden ontwerpen voor het Verhaal van Gelderland. Françoise en Casper reageerden enthousiast op de opdracht: ‘Het leek ons erg leuk om van iets functioneels, iets bijzonders te maken. We vonden het een mooie uitdaging om een ontwerp uit te denken dat op verschillende locaties en in verschillende settings zou passen: het moest iets worden dat zowel in een kasteel of fort als in een boerderij-, streek- of kunstmuseum kon staan. We kregen de vrije hand om daarvoor een oplossing te bedenken’. 

Van vorm naar materiaal

Hoe ging Kunstconstructie te werk? Françoise licht het maakproces toe: ‘We vertrokken aanvankelijk vanuit de vorm. We keken eerst wat er al was aan displays in het erfgoedveld: wat werkte goed en wat werkte minder goed? We brainstormden vervolgens over diverse ontwerpen en schetsen. Toen we even vastliepen, zetten we een stapje terug en vertrokken we vanuit een nieuwe invalshoek: het materiaal. We stelden onszelf de vraag: wat is nu typisch Gelders materiaal?’ Zo kwamen Françoise en Casper terecht bij de historische steenbakkerijen. Vanaf de achttiende eeuw bloeide de steenproductie in Gelderland op. Er stonden rond 1900 tientallen steenfabrieken langs de rivieren. Op deze manier kwam Kunstconstructie uit bij het materiaal: de baksteen. ‘We hadden nog niet eerder met bakstenen gewerkt’, vertelt Françoise, ‘dan is het extra leuk om te experimenteren met wat er allemaal met dit materiaal mogelijk is.’

Hoe worden de stenen gemaakt?

Kunstconstructie maakte een prototype van klei en ging hiermee naar de Zilverschoon Randwijk Steenbakkerij. Dit keramische bedrijf is onder meer gespecialiseerd in de productie van ambachtelijke restauratiestenen. ‘Met de technische kennis van de steenbakkerij, kwam alles bij elkaar. Zij maakten eerst een houten bak – een mal. In de mal zat al een inkeping waarin de vouwkaarten later konden staan. In de houten bakken plaatsten de medewerkers van Zilverschoon Randwijk de klei. Dit doen ze met de hand. Het is een van de weinige steenbakkers die dat nog op deze manier doet. Daardoor is elke baksteen weer net iets anders.’ De bakstenen moeten daarna een geruime tijd drogen. Als de steen bijna droog is, wordt deze uit de mal gehaald. Dan is de klei nog zacht genoeg om een stempel erin te drukken met het logo van het Verhaal van Gelderland. Vervolgens wordt de steen afgebakken.

^{Kunstreconstructie maakte verschillende ontwerpen. Twee hiervan werkten zij uit.}

^{Er zijn twee varianten van de Verhaal van Gelderland display beschikbaar. De kleine variant heeft het formaat van het bekende waaltje. De grote variant heeft de afmetingen van een kloostermop. Deze staat op een standaard. Beide displays hebben een afgeronde hoek aan de bovenzijde.}

Elke steen is weer net iets anders

Elke steen – inclusief droogtijd en baktijd – kost zo’n zes weken om te maken. ‘Er zit een mooi element van ambachtelijkheid in elke display’, vertelt Françoise. ‘Alle stenen zijn weer net iets anders. Hetzelfde geldt voor de Gelderse musea. Elk museum vertelt op zijn eigen manier weer een ander deel van de geschiedenis. Samen vertellen ze een groter verhaal: het Verhaal van Gelderland. En dat is juist het idee dat we graag wilden overdragen.’

Nadat alle bakstenen eenmaal waren afgebakken, hebben Françoise en Casper de stenen stuk voor stuk schoongeborsteld, de standaards toegevoegd en de viltjes eronder geplakt. Met een auto vol bakstenen trokken ze naar het kantoor van Erfgoed Gelderland in Arnhem. Vandaaruit hebben de collega’s van Erfgoed Gelderland de displays en de vouwkaarten verspreid onder de locaties.