Datum28-11-2024

Een terugblik op 25 jaar in het Gelderse erfgoedveld

Categorieen Erfgoedfestival, Gelderse Landdag, Gelderse leerstoel, Historische verenigingen, Nieuws, Verhaal van Gelderland

Dolly Verhoeven neemt op 12 december 2024 afscheid van haar functie als bijzonder hoogleraar Gelderse geschiedenis. Zij zet zich al meer dan 25 jaar in om de Gelderse geschiedenis zichtbaar te maken en de samenwerking tussen de universiteit, overheden en de Gelderse erfgoedsector te bevorderen. Vijf erfgoedfestivals, meerdere publicaties en onderzoeken, en circa 180 lezingen later, blikt Dolly Verhoeven terug op haar samenwerking met Erfgoed Gelderland en haar rol als hoogleraar.

Dolly Verhoeven, afgestudeerd aan de Universiteit Utrecht, is al meer dan 25 jaar actief in het Gelderse erfgoedveld. Eerst als conservator en plaatsvervangend directeur bij het Historisch Museum Apeldoorn, daarna vanuit haar historisch bureau Storia, sinds 2008 ook als bijzonder hoogleraar Nijmeegse geschiedenis en sinds 2014 als bijzonder hoogleraar Gelderse geschiedenis. In samenwerking met Erfgoed Gelderland heeft zij door middel van festivals, boeken, lezingen, tentoonstellingen en evenementen de geschiedenis van Gelderland voor het voetlicht gebracht. Waarom is het eigenlijk belangrijk om dit Gelderse verhaal te vertellen? Dolly Verhoeven licht toe: ‘Veel geschiedenis draait om de landelijke verhalen, waarin het Randstedelijk perspectief vaak toch nog de boventoon voert. Als je vanuit het grote geschiedenisverhaal inzoomt, dan vind je talloze bijzondere lokale en regionale geschiedenisverhalen. Die geschiedenissen geven niet alleen meer inzicht in de lokale verschillen, maar geven ook een nog completer en diverser beeld van dat grotere verhaal.’

^{Dolly Verhoeven redigeerde het – in 2006 gepubliceerde – boek Gelderland 1900-2000: een verzameling van 100 teksten van 75 verschillende auteurs. Alle verhalen koppelen grote lijnen in de geschiedenis – zoals schaalvergroting of verzuiling – aan lokale gebeurtenissen in Gelderland tijdens de 20ste eeuw. Afbeelding: Erfgoed Gelderland.}

Festivals door Gelderland
Dolly Verhoeven zette zich de afgelopen jaren in om deze geschiedenis ook naar het brede publiek te brengen, onder meer door middel van de Erfgoedfestivals. ‘De Erfgoedfestivals begonnen eigenlijk met het boek Gelderland 1900-2000. Toen het bijna af was, dacht ik: best jammer dat dit alleen een boek is. Al die mooie verhalen zouden eigenlijk ook naar het publiek toe moeten. Zouden we hier iets extra’s mee kunnen doen?’ Het resultaat: het eerste Erfgoedfestival in 2006. Alle historische verenigingen en musea in Gelderland werden uitgenodigd in het provinciehuis met de vraag of zij naar aanleiding van het boek tentoonstellingen, routes, lezingen of andere activiteiten wilden organiseren om hun deel van de Gelderse geschiedenis te vertellen. Uiteindelijk vonden er meer dan 100 activiteiten plaats in de hele provincie.

^{Tijdens het festival ‘Gelegerd in Gelderland’ ( 2012) werd in samenwerking met het bedrijf Tinker een zeecontainer omgebouwd tot historische experience: de zogeheten Bandritzer 561. Aan de hand van filmpjes en geluidseffecten werden daar belangrijke veldslagen uit de Gelderse geschiedenis uitgelicht. Medewerkers van defensie brachten met een legertruck de container elke week weer naar een andere plek in Gelderland.}

Oorspronkelijk was het bedoeld als een eenmalig evenement. Wegens het grote succes, kon het niet bij één keer blijven. Dolly coördineerde vervolgens nog vier daaropvolgende erfgoedfestivals, elk met een ander thema: ‘Geloven in Gelderland’, ‘Gelegerd in Gelderland’, ‘Gemaakt in Gelderland en ‘Over grenzen van Gelderland’. Dolly: ‘Met de Erfgoedfestivals sloegen we meerdere vliegen in een klap. Enerzijds was dit een mooi podium om de Gelderse geschiedenis zichtbaar te maken aan een breed publiek. Anderzijds was het een kans voor deelnemende erfgoedorganisaties om niet alleen de samenwerking met elkaar op te zoeken, maar om juist ook buiten de erfgoedsector te kijken naar mogelijke partners, bijvoorbeeld maatschappelijke organisaties en bedrijven in de regio’.

^{Je kunt hier de aftermovie van het Erfgoedfestival ‘Over grenzen van Gelderland’ terugkijken.}

Stimuleren van onderzoek
Sinds 2014 bekleedt Dolly Verhoeven de bijzondere leerstoel Gelderse geschiedenis. Deze leeropdracht is ingesteld door provincie Gelderland en de Radboud Universiteit, en loopt sinds 2018 via de stichting Erfgoed Gelderland. De leerstoel heeft als doel de maatschappij en de Gelderse geschiedenis dichter bij elkaar te brengen. ‘Het gaat verder dan historisch onderzoek. De leerstoel is ook bedoeld om de samenwerking tussen provincie, de erfgoedsector en de universiteit te bevorderen, om zo de geschiedenis van Gelderland naar zowel studenten als het brede publiek te brengen’, licht Dolly toe. De Gelderse leerstoel geldt voor één dag in de week. Dan heb je maar beperkt tijd om zelf onderzoek te doen. Dolly: ‘Ik wilde er dan ook vooral voor zorgen dat andere mensen bij het onderzoek betrokken werden. Daarvoor heb ik onder meer junior-onderzoekers ingeschakeld. Deze junior-onderzoekers werden betaald om een half jaar lang een thema of onderwerp in de Gelderse geschiedenis uit te diepen. De resultaten werden meestal gepubliceerd in het jaarboek Bijdragen en Mededelingen Gelre.’

Junior-onderzoekers
In de afgelopen jaren zijn er verschillende junior-onderzoekers in de archieven gedoken. Ze onderzochten onder meer naar de demografische ontwikkeling in Gelderland, de Tachtigjarige Oorlog in Groenlo, Nijmegen als Hanzestad, de rol van voetbalclubs bij identiteitsvorming, de grensverandering in de Liemers in 1816/1817, beladen erfgoed. Je vindt alle junior-onderzoekers op de website van de Radboud Universiteit.

Een vierdelig overzichtswerk
In 2022 verscheen het vierdelige boekenwerk Verhaal van Gelderland onder hoofdredactie van Dolly Verhoeven. ‘We wilden graag een overzichtswerk maken waarin de geschiedenis van Gelderland, van prehistorie tot nu, op een rij werd gezet. Mede dankzij de deskundigheid van alle auteurs en redactieleden was het een feest om hieraan te werken.’ Maar waar begin je met zo’n overzichtswerk? Welke verhalen moeten erin? Wat is belangrijk? Daar schakelden de makers van het boek de erfgoedsector voor in. ‘We organiseerden fysieke en online bijeenkomsten waarin we de historische verenigingen en musea vroegen om hun verhaal te vertellen. We vonden het belangrijk dat mensen zich betrokken voelden: het is hun geschiedenis, niet alleen die van academici.’

^{Groepsfoto tijdens de ondertekening van het convenant voor het Verhaal van Gelderland. ‘Hierbij verklaren wij, ondergetekenden, dat wij van harte bereid zijn om bij te dragen aan het boekproject met de werktitel ‘Verhaal van Gelderland’, hetzij in de vorm van historische informatie, hetzij in de vorm van afbeeldingen van objecten uit onze collecties, hetzij door het beschikbaar stellen van uren, hetzij anderszins.’}

Dolly Verhoeven schreef de twee hoofdstukken over de 20^ste eeuw in het vierde boek van Verhaal van Gelderland. Een groot deel van het schrijven, bestaat uit schrappen. Op de vraag welke darlings Dolly Verhoeven zelf moest killen in dit overzichtswerk, hoefde ze niet lang na te denken. ‘Radio Kootwijk, het zendstation op de Veluwe. Toen ik vanaf 1996 bij Historisch Museum Apeldoorn (nu CODA) ging werken, maakte ik daar een tentoonstelling over Radio Kootwijk. Dit zendstation was ontzettend belangrijk voor de communicatie met de voormalige kolonie Nederlands-Indië. Daar kun je gemakkelijk – meer dan – 3 bladzijdes aan wijden. Maar, gezien het beperkte aantal woorden dat je hebt en de grote hoeveelheid verhalen, moest het uiteindelijk toch blijven bij een afbeelding met bijschrift.’

^{Radio Kootwijk. Afbeelding: Open Monumentendag.}

Tussen de universiteit en het erfgoedveld
Naast haar rol in het onderzoek en in het zichtbaar maken van de Gelderse geschiedenis, was Dolly Verhoeven vaak een spil tussen de universiteit, de coöperatie, de provincie en het Gelderse erfgoedveld. Zij zag in de loop der jaren deze organisaties ook veranderen. Dolly: ‘Ik ben sinds 2004 nauw betrokken geweest bij Erfgoed Gelderland. Ik zag het ontwikkelen van een kleine ambtelijke organisatie, tot een dynamische coöperatie. Ook de Radboud Universiteit is veranderd. Toen ik daar in 2008 in dienst ging als hoogleraar Nijmeegse geschiedenis, werd er eigenlijk nog maar weinig gedaan met publieksgeschiedenis. In de loop der jaren is de universiteit zich steeds meer bezig gaan houden met de omgeving: ze stimuleert onder meer samenwerkingen met de erfgoedsector en haalt vaker onderzoeksvragen op uit de regio.’

^{In totaal heeft Dolly ongeveer 180 lezingen gegeven bij historische verenigingen over de Gelderse geschiedenis. In buurthuizen, dorpscentra, bij musea en in verenigingsgebouwen plaatste zij de lokale historische verhalen in de bredere context van de regionale en provinciale geschiedenis.}

Tot slot: Is er wel iets typisch Gelders?
Dan resteert de prangende vraag, na al die jaren onderzoek: wat is er nu eigenlijk typisch Gelders? Wat maakt de Gelderse geschiedenis anders? ‘Dat is een hele lastige vraag. Je kunt niet één ding benoemen, net zoals er ook niet één ding typisch Nederlands is. De Gelderse geschiedenis is niet in enkele woorden te vatten. Het is een geschiedenis van het landschap dat een stempel drukte op hoe mensen woonden, werkten en leefden. Een geschiedenis van rivieren, die de provincie met de rest van Europa verbonden. Het is een verhaal van een machtig hertogdom in de middeleeuwen. Maar ook een verhaal over boeren, edellieden en burgers. Allen woonden zij in een provincie met grote regionale verschillen. Er is dan ook niet één typisch Gelders ‘iets’ te benoemen. Het is de optelsom die de Gelderse geschiedenis een eigen karakter geeft.’

Afscheid van haar functie
Tijdens de Gelderse Landdag 2024 neemt Dolly Verhoeven afscheid van haar functie als bijzonder hoogleraar Gelderse Geschiedenis. Daar zal zij ook haar nieuwste boek presenteren: Typisch Gelders? Het verhaal van Gelderland in 25 vragen – en antwoorden. Het eerste exemplaar wordt tijdens de Gelderse Landdag overhandigd aan Commissaris van de Koning Henri Lenferink. In Typisch Gelders? passeren de kenmerkendste thema’s uit de Gelderse geschiedenis nog eens de revue. Het afscheidsprogramma start vanaf 15.00 uur. Wil je hierbij aanwezig zijn? Bekijk hier meer informatie over het programma en het aanmeldformulier.