Blog: Zutphense symboliek. De uitvinding tradities. Door: Aart Noordzij

Auteurs en redacteuren, die nu werken aan de publicatie Verhaal van Gelderland, nemen u graag mee in hun belevenissen met hun blogs. Hieronder de blog van Aart Noordzij.

Blog: Zutphense symboliek. De uitvinding tradities. Door: Aart Noordzij

Onlangs berichtte dagblad Trouw dat de verkoop van regionale vlaggen de afgelopen maanden sterk is gestegen. Sinds 2018 heeft de Gelderse Achterhoek een eigen regionale vlag. De vormgeving van deze vlag is de uitkomst van een ontwerpwedstrijd. Op de website achterhoeksevlag.nl wordt het groene ontwerp als volgt geduid: “De schakering van de lichtgroene vlakken met donkergroene vlakken zijn een sterk gestileerde weergave van de weilanden en de bossen die de Achterhoek zo sterk kenmerken. Het a-typische kruis, dat gebogen tussen deze vlakken door loopt, staat voor de kronkelende wegen met bomen erlangs, die met elkaar verbonden zijn.”

Ik houd van het landschap van de Achterhoek. Het vlagontwerp dat het landschap symboliseert vind ik mooi gekozen, maar de historicus in mij vraagt zich af of de Achterhoek kan bogen op oudere symboliek. Als we de Achterhoek voor het gemak gelijkstellen aan het graafschap Zutphen, dan komen we wel een eind.

Wapenschild
Over het oorspronkelijke wapenschild van het graafschap Gelre is veel te doen geweest, maar het wapenschild van het graafschap Zutphen heeft minder stof doen opwaaien. Van de oude graven van Zutphen zijn geen zegels of munten met een wapenschild overgeleverd. De vijftiende-eeuwse Gelderse kroniek van de Nijmeegse geschiedschrijver Willem van Berchen is de oudste bron die ons iets vertelt over het wapen van de graven van Zutphen. Berchen schrijft dat de graven van Zutphen vanouds een rode leeuw in een blauw veld als wapen hadden. Dat ‘vanouds’ mogen we met een korreltje zout nemen. De oude graven van Zutphen hebben waarschijnlijk nooit een wapenschild gehad. De Zutphense dynastie stierf al in de eerste helft van de twaalfde eeuw in mannelijke lijn uit. Pas in de loop van de twaalfde eeuw werd het gebruikelijk dat adellijke families een wapenschild hadden. De Gelderse hertogen namen in de twaalfde eeuw weliswaar de naam ‘Zutphen’ over, maar niet een Zutphens wapenschild.

Hoe dan ook, volgens Willem van Berchen droegen de Zutphense graven een rode leeuw in een blauw veld in hun schild. In een in 1481 gedrukte kroniek van Gelre treffen we een tekening aan die het wapen van de graven van Zutphen moet voorstellen. Ook hier gaat het om een rode leeuw. Deze leeuw bevindt zich echter niet in een blauw, maar in een wit, of zilver veld. Deze laatste voorstelling – de rode leeuw in een wit veld – heeft schoolgemaakt. In een tweede redactie van zijn Gelderse kroniek heeft Willem van Berchen het blauwe veld vervangen door een wit veld.

De rode leeuw als symbool
Het idee van de rode leeuw als wapen van de oude graven van Zutphen was niet volkomen uit de lucht gegrepen. De leeuw was een wijdverbreid symbool in Gelre en omgeving. Bovendien had de stad Zutphen een rode leeuw in haar wapenschild. Al in de veertiende eeuw bevond zich in de stad Zutphen een herberg met de naam ‘De Rode Leeuw’. De rode leeuw bevond zich ook in het wapen van de heren van Bergh, die zouden afstammen van de graven van Zutphen.

In de zestiende eeuw nam hertog Willem II van Gelre de rode leeuw van Zutphen op in zijn wapenschild. Zo kreeg de rode leeuw een officiële status als wapen van het graafschap Zutphen. Na de verovering van Gelre door Karel V ontstond er toch weer verwarring over het wapen van Zutphen. Landvoogdes Maria van Hongarije liet een zegelstempel maken met daarin de wapens van Gelre en Zutphen. Toen de stempel af was, bleek dat de stempelsnijder voor het graafschap Zutphen het wapen van de stad Zutphen als voorbeeld had gebruikt: een leeuw met daaronder een ankerkruis. Op aanwijzing van het Hof van Gelre werd vervolgens een nieuwe stempel gesneden met een Gelderse en een Zutphense leeuw, zonder ankerkruis.

De rode leeuw als symbool van het graafschap Zutphen is ouder dan de groen geschakeerde vlag waar de Achterhoek sinds kort op kan bogen. Toch is de rode leeuw niet ‘echter’ of authentieker’ dan de vlag. De rode leeuw is bedacht door vijftiende-eeuwse geschiedschrijvers, die zich een beeld probeerden te vormen van de vroege geschiedenis van Gelre en Zutphen. Bij het Wikipedia-artikel over het ‘graafschap Zutphen’ staat nog altijd een rode leeuw in een wit veld. Misschien wordt het tijd om deze te vervangen door de groene vlag.

_{Afbeelding: Gelderse en Zutphense leeuw}