Blog: Héél Gelderland? Nee, één kleine berg … Door: Wim van Meurs

Auteurs en redacteuren, die nu werken aan de publicatie Verhaal van Gelderland, nemen u graag mee in hun belevenissen met hun blogs. Hieronder de blog van Wim van Meurs.

Blog: Héél Gelderland? Nee, één kleine berg … Door: Wim van Meurs

Wie de bijna 80 meter hoge Duivelsberg in de gemeente Berg en Dal beklimt, kijkt in drie windrichtingen uit over Duits grondgebied, zo dicht ligt dit stukje eindmorene tegen de staatsgrens aan. De wandeling loont de moeite, niet alleen vanwege de prachtige natuur van Staatsbosbeheer en de stilte, maar (daarna) ook vanwege het pannenkoekenhuis op de heuvel. Voor een historisch geïnteresseerde is er echter nog meer te halen.

Sinds de grensverdragen uit de tijd van Napoleon stonden de grenspalen namelijk aan de andere zijd van deze ‘berg’ en zo hoorde die sinds mensenheugenis bij de Pruisische gebieden aan de Niederrhein. Na de bevrijding in 1944/45 vatte bij Nederlandse politici het idee post, dat Duitsland voor de militaire agressie en de oorlogsschade moest opkomen. Aan de gebruikelijke herstelbetalingen viel niet te denken en daarom werden plannen ontwikkeld om delen van Duitsland te annexeren. Sommigen trokken daarbij de nieuwe rode lijn achter steden als Oldenburg (nu een uur rijden vanuit Groningen), Osnabrück en Keulen, terwijl anderen economischer dachten en vooral delen van het Ruhrgebiet op het oog hadden. Men zegt dat ook koningin Wilhelmina wel gecharmeerd was van het idee. De Geallieerden waren pertinent tegen deze plannen, die tot vertraging van de wederopbouw van Duitsland en misschien zelf tot nieuwe vluchtelingenstromen hadden kunnen leiden.

Als geste naar Den Haag stemden ze uiteindelijk wel in met enkele kleinere ‘grenscorrecties’: het dorpje Elten bij Lobith werd met zijn paar duizend inwoners Nederlands. En een aantal nog kleinere plaatsen zoals Zelfkant bij Sittard met een paar honderd inwoners eveneens. Op de kaart bezien, ging het hierbij inderdaad steeds om kleine uitstulpingen van Duitsland. Volgens dezelfde logica werd ook door de annexatie van de Duivelsberg aan de Nijmeegse kant van de Waal de Nederlands-Duitse grens een stukje korter. Alles bij elkaar ging het om 70 km2 en 10.000 bewoners. In 1946 had Minister van Buitenlandse Zaken Van Kleffens nog aan 10.000 km2 gedacht. Van een economisch belang (grondstoffen en industrie) of van een gebiedsuitbreiding voor het overbevolkte Nederland was geen sprake meer.

Er worden verschillende redenen genoemd, waarom Nederland in 1963 zonder veel ophef (maar wel tegen betaling) Zelfkant en Elten teruggaf, maar met de Duivelsberg een paar hectare Duits grondgebied wist vast te houden. Destijds werd het argument genoemd dat deze berg van strategische belang zou zijn en deze drogreden werd ook later nog gecolporteerd: alsof sinds de Middeleeuwen ‘strategisch belang’ niet veranderd was. Inderdaad had graaf Balderik van Hamaland rond het jaar 1000 op deze heuvel de motteburcht Mergelpe laten bouwen, waarvan de laatste resten nu nog in het landschap terug te vinden zijn. Moest van hieruit de Waal gecontroleerd worden? Na de Tweede Wereldoorlog kon dat geen steekhoudend argument zijn.

Plausibeler is een meer persoonlijk motief: De sociaaldemocraat jonkheer Marinus van der Goes van Naters (1990-2005) stamde uit een Nijmeegse adellijke familie en zat voor de SDAP en PvdA dertig jaar in de Tweede Kamer en ook nog eens half zo lang in het Europees Parlement. In de oorlog vluchtte hij niet naar Londen, maar belandde in gevangenschap in Buchenwald en Sint-Michielsgestel. Na de oorlog was hij als invloedrijk politicus een vurig pleitbezorger van de forse annexatie van Duits grondgebied door Nederland (tegen de partijlijn in). Tegelijk was hij vóór Europese samenwerking en zag hij weldegelijk het Nederlands economisch belang bij een Duits Wirtschaftswunder.

Misschien wilde hij 1963 met het behoud van de Duivelsberg laten zien dat zijn ‘landjepik’ na de oorlog niet helemaal een gril van die tijd was geweest. Waarschijnlijker is dat hij als Nijmegenaar de bossen van de Duivelsberg goed kende en als natuurbeschermer van het eerste uur (voorzitter van de Contact-Commissie voor Natuur- en Landschapsbescherming, voorganger van de de Stichting Natuur en Milieu) zijn kans schoon zag om dit landschap voor de Nijmeegse wandelaar te behouden.

Inmiddels is door het Verdrag van Schengen de rood-witte slagboom verdwenen en maken Duitse fietsers en joggers net zo onbekommerd gebruik van dit ooit omstreden stukje land. Toch goed om niet te vergeten dat het idee van gebiedsuitbreiding ook de ‘handelsnatie’ Nederland niet vreemd was, desnoods inclusief verdrijving van de bewoners. Gewapend met deze historische voorkennis moet ik dan ook grijnzen als de AfD in het Duitse grensdorp Wyler voor de Europese verkiezingen plakkaten ophangt met ‘Grenzen schützen!’ Ze moesten eens weten…

Omdat ik sinds vijftien jaar in Kleef woon en in Nijmegen werk, heb ik een persoonlijke band opgebouwd met de Duivelsberg. In de zomer fiets ik over deze ‘col’ regelmatig naar mijn werk en dan blijkt die klim, zeker op de terugweg, toch langer dan menigeen die aanneemt dat Nederland ‘plat’ is, zou vermoeden. Ik rijd dan ook met wat in Kleef ook in het Duits een ‘fiets’ genoemd wordt, en niet met een e-bike. Bij buitenlandse collega’s van verder weg doet dat verhaal het altijd goed: te vertellen dat ik naar mijn werk fiets over een van de hóógste bergen van het land. Minder zonnig is de herinnering hoe ik ‘s-avonds laat hier met de auto strandde met een kapotte accu. Hoe overtuig je dan de Duitse ANWB om je weg te slepen, hoewel je – strikt genomen – nét aan de Nederlandse kant van de grens staat? Misschien met een historisch betoog, dat de Duivelsberg eigenlijk Duits grondgebied had moeten zijn?

_{Afbeelding: Zicht vanaf de Duivelsberg in oostelijke richting. Foto: Gouwenaar | https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Gebruiker:Gouwenaar/Fotoalbum/Gelderland#/media/Bestand%3ADUivelsberg2.jpg.}