De verhalenvangers vormen een belangrijke groep binnen het Nationaal Onderduikmuseum. Zij zorgen ervoor dat verhalen worden opgespoord, gehoord, opgetekend, vastgelegd (in geschrift en soms video), met elkaar verbonden en ontsloten voor de generaties na ons.
Mensen die jong waren in de oorlog kunnen ons nu nog hun verhaal vertellen. Hoe beleefden zij hun jeugd? Uitgangspunt voor verhalenvangers bij het optekenen is: welke keuzes zijn gemaakt voor verzet, onderduiken en vrijheid, in tijden waarin verzet geboden was, onderduik verschaft moest worden en vrijheid bevochten. Uit gesloten kasten komen bijzondere documenten en dagboeken tevoorschijn. Mensen hebben lang hun schatten bewaard en delen hun verhalen daarover nu met ons. Verhalenvangers brengen alles onder in de collectie van het museum.
Geschiedenis leeft! Onderduikmuseum krijgt meer en meer vragen van (klein)kinderen van (vaak ook joodse)onderduikers en families die bescherming boden. Om alles goed te beantwoorden is in 2016 de werkgroep verhalenvangers opgericht. De vrijwilligers komen uit de gehele Achterhoek – van Brummen en Zutphen tot Aalten en Winterswijk – en leveren met hulp van contactpersonen verhalen en adviezen. De oogst aan getuigenissen van het leven van gewone mensen in oost-Nederland in ongewone tijden is dermate interessant, dat zij graag op deze manier ons werk voortzetten.
Onderzoek: zo worden verhalen vastgelegd voor de expositie “De vrouw als spil in het verzet” in Jaar van Verzet 2018. Er zijn veel verhalen over moedige vrouwen, die in geen enkel geschiedenisboek staan. Het wordt tijd dat de geschiedenis op dit punt wordt bijgesteld, dus wordt gewerkt aan een verantwoorde onderbouwing daarvan. Voorts is er het project: “Geef de namen een gezicht” over 46 mannen, verzetsstrijders uit heel Nederland, die als ‘Todeskandidaten’ in gevangenis de Kruisberg Doetinchem vastzaten. Op 2.3.1945 werden zij bruut vermoord met een massa-executie op een akker bij Varsseveld (Rademakersbroek). Het monument ter plekke toont de namen, maar hun verhalen zijn niet bekend. De verhalenvangers brengen deze tot leven met als resultaat een digitaal monument. Het is een pilotproject van de Oorlogsgravenstichting die hiervoor opdrachtgever is. Een derde project betreft een publicatie over veel families in Varsseveld die bescherming boden aan Joodse onderduikers. Na meer dan 70 jaar komt door onderzoek veel nieuwe informatie beschikbaar. Zo weten we dat alle! Joodse burgers van Varsseveld konden terugkeren naar hun dorp. Een vierde project betreft het onderzoek naar de razzia op de kerken van Aalten in januari 1944, toen 48 mannen werden opgepakt en afgevoerd naar Kamp Amersfoort of het Oranjehotel. De gebeurtenissen van hen persoonlijk worden in kaart gebracht en vastgelegd. In 2019 is hierover een expositie gepland.
Authentieke verhalen zijn lering voor nu en later.
Het Nationaal Onderduikmuseum presenteert op een invoelbare manier de authentieke verhalen op een plek met geschiedenis. Het museum richt zich in presentaties en via rondleiders specifiek tot de jeugd , om zo het gesprek te voeren: “Welke dilemma’s ervaar jij in de keuzes die zijn gemaakt? Herken je deze vandaag de dag?”. De geschiedenis van verzet en landelijk onderduiknetwerk wordt dus educatief vertaald, geactualiseerd en verbonden met de actuele thematiek van vrijheid, democratie en mensenrechten.
Samenwerking
De verhalenvangers werken samen met vele instellingen in de regio en Euregio, met twee synagoges, lokale historici, erfgoedcentra en musea in de Achterhoek en in Duitsland. Voorts met de Oorlogsgravenstichting, Radboud Universiteit, de stichting GLDWO2 en het landelijk Platform WO2. Veel scholen aan beide kanten van de grens weten het museum te vinden voor hun educatieve programma.
Motivatie
Motivatie is: vrijheid en rechtvaardigheid
Persoonlijke verhalen verbinden verleden met heden. Na bijna 75 jaar is er beter besef op nuances van ‘goed en fout’. Persoonlijke verhalen dragen bij aan maatschappelijke betrokkenheid en versterken de lokale identiteit. Ze worden verwerkt in educatieve programma’s. Jongeren kunnen invoelen hoe moeilijk het maken van keuzes is in oorlogstijd, kunnen nadenken hoe ze (thema’s als ) ‘vrijheid’ en ‘vluchtelingen’ inbedden in hun leven.
Gastvrijheid en medemenselijkheid zijn een groot goed. Vrijheid moet doorgegeven worden.